Нам улууһун Арбын нэһилиэгэр бүттүүн начальнай үөрэхтээһин уонна нэһилиэнньэ үөрэҕэ суохтарын төрдүттэн суох оҥоруу соруктарын олоххо киллэриинэн сибээстээн, 1931-1932 үөрэх дьылыгар Арбын начальнай оскуолата аан бастаан аанын аспыта. Маҥнайгы оскуола бөһүөлэккэ Семен Саввич Оконешников диэн атыыһыт киһи дьиэтигэр аһыллыбыта. Учууталынан Александра Георгиевна Аверинская үлэлээбитэ.
Оскуолабытыгар пионерскай тэрилтэ 1934 сыллаахха тэриллибитэ. Старшай баһаатайынан учуутал Азаров Афанасий Данилович үлэлээбитэ. Маҥнайгы пионерга киирбит үөрэнээччилэринэн буолаллар: Иванова Анна Иннокентьевна, Колесова Екатерина Потаповна, Колесов Иннокентий Данилович, Слепцов Иннокентий Иннокентьевич, Соловьев Илья Петрович.
Маҥнайгы пионердар оскуолаҕа истиэнэ хаһыатын оҥорон таһаараллара. Редакторынан Илья Соловьев талыллан, хаһыаттарыгар куһаҕаннык үөрэнэр, мэниктиир оҕолору карикатура оҥорон таһаараллара. Иннокентий Колесов горнист эбит. Маай бырааһынньыгар параадка кытталлара. Пионерскай мэктиэ тылларын үөрэххэ, үлэҕэ толорорго олус кыһаллар этилэр. Ол курдук сааһын бурдук ыһыытыгар, сайынын от үлэтигэр, күһүнүн сиэмэ баайыытыгар үлэлииллэрэ, саас бааһына маһын оҕуһунан таһаллара.
1942 сыл пионердара:
- Иванов Василий Потапович
- Дьяконов Гаврил Васильевич
- Колесов Иннокентий Степанович
- Слепцова Анна Михайловна
- Соловьева Елизавета Алексеевна
- Слепцова Варвара Степановна
1943 сыл пионердара:
- Бугаева Мотрена Михайловна
- Жиркова Галина Яковлевна
- Иванов Дмитрий Романович 1
- Потапова Анна Михайловна
- Потапов Дмитрий
- Слепцов Самуил Николаевич
Аҕа дойду сэриитин кэмигэр үөрэммит оҕолор , пионердар оскуола общественнай олоҕор актыыбынайдык кытталлара. Сэрии кэмэ буолан учууталлар герой пионердар тустарынан хаһыаттан ааҕан кэпсииллэрэ. Оҕолор сэриигэ барбыт саллааттар кэргэттэригэр суруйбут суруктарын ааҕаллара. Нэһилиэккэ үөрэхтээх киһи аҕыйах буолан ыалларга “Олох сирдьитэ” хаһыат ааҕан биэрэллэрэ. Оҕолор оскуолаларын оттор кыһыҥҥы кыстык мастарын, улахан дьону кытта бэлэмнииллэрэ,олох кыра оҕолор холкуос үлэтигэр сайын оҕуруокка үлэлииллэрэ, хортуоскаҕа уу куталлара, сыыс ыраастыыллара, үөрэх бүтээтин кытта ходуһаҕа уу аҕалан хаалларбыт мастарын ыраастыыллара.Сорох күн үлэ кыаттарбатаҕына үөрэхтэн тохтоон үлэлииллэрэ. Концерт көрдөрөллөрө, ол саҕанааҕы “Хайыһар”, “Катюша”, “Чапаев”, “Щорс”, “Элбээн эрэбит”, “Пионерские мечты”,”Варяг”ырыалары ыллыыллара. Сэрии кэмигэр улахан дьону кытта тэҥҥэ күүстээх үлэҕэ сылдьыбыт оҕолору Василий Потапович Иванову, Анна Иннокентьевна уонна Анна Михайловна Слепцовалары 1947 сыллаахха “За доблестный труд в годы ВОВ 1941-1945 г.г.”мэтээлинэн наҕараадалаабыттара.Арбын начальнай оскуолата нэһилиэккэ баар 12 фронтовиктар оҕолоругар көмөлөһөр эбит. 10 үөрэнээччи 2 кыаммат ыалга тимуровскай хамсааһыны оҥорбуттар, маны таһынан 2 учуутал оҕолорун кытта 7- тэ субботниктарга тахсыбыттар. Оборона фондатыгар учууталлар 35 солкуобайы, үөрэнээччилэр 0,5 кг металлы хомуйбуттар.
1956 – 57 сылларга начальнай оскуолаҕа баһаатайынан Варвара Степановна (Жиркова) Попова үлэлээбитэ. Оскуола үһүс, төрдүс кылаастарын оҕолоро пионердар этилэр. Нина Иванова, Таня Степанова, Лиза Эверстова, Саша Дьяконов үөрэхтэригэр олус кыһаллар этилэр, бэриллибит сорудахтары үөрүүнэн толороллоро. Араас сбордар, күрэхтэһиилэр буолаллара. Оскуолаҕа пионерскай үлэ күүстээхтик барара, дружина советын председателинэн Лиза Ильина сүрдээҕин ис дууһатыттан ылсан үлэлээбитэ, сбор бөҕөтүн ыытара.Үөрэх бүтүүтэ оскуола тиэргэнигэр пионерскай костер уматан, ол тула оҕолор курэхтэьэллэрэ, оонньууллара. Пионерскай сбордар олус тэрээьиннээхтик бараллара: горн, барабаан тыаһа, рапорт, форма, хаалтыс – барыта үөрэххэ тардыһыыны, өй — санаа өттүнэн сайдарга төһүү күүс буолара.
Кэлин Арбын оскуолатыгар, 1976–1977 үөрэх сылыгар саҥа үөрэҕи бүтэрэн начальнай кылаас учууталынан Светлана Михайловна Андреева кэлбитэ. Светлана Михайловна баһаатайынан ананан, оҕолорго пионерскай сбордар, походтар тиһигин быспакка ыытыллаллара. Оҕолор Пионерия күнүн олус кэтэһэллэрэ. Онно элбэх күрэхтэһии буолара: кистэммит испиискэни булан түргэнник кулуһун (костер) уматыы, хайа этэрээт чэйэ түргэнник оргуйара, сүүрүүлээх-көтүүлээх оонньуулар. Ону таһынан кулуһун тула айылҕаҕа олорон аһааһын.
1979 сыллаахха оскуолабыт толору 8 кылаастаах буолбута. Бу сыл омук тылыгар учууталынан Степанова Александра Васильевна үлэлии кэлбитэ уонна пионер баһаатайынан анаммыта. Оскуола дружината Юрий Гагарин аатын сүгэр этэ. Оскуолаҕа тимуровскай үлэлэр, пионерскай сбордар, “Зарница» оонньуу , костер тула пионерскай ырыалары ыллааһын,араас элбэх күрэхтэһиилэр олус тэрээһиннээхтик ыытыллар этилэр. Оскуола иһинэн бары кылаастар этэрээттэринэн хайдыһаллара.Хас биирдии этэрээт ырыалаах, речевкалаах, девизтээх буолара.Пионерия эппиэтинэстээх буолууга, үөрэххэ ситиһиигэ, туох баар үчүгэйгэ сирдиирэ. Пионерскай тэрилтэ иһинэн оскуолаҕа Интернациональнай доҕордоһуу кулуубун (КИД) Александра Васильевна салайан үлэлэппитэ.Манна оҕолор омук оҕолорун уерэхтэрин, олохторун билсэллэрэ, хардары таары суруйсан санааларын уллэстэллэрэ. Оройуон иһинэн КИД — тарга арааһынай конкурстар, күрэхтэһиилэр буолаллара.Онно баран күрэхтэһэн миэстэлэһэн, интернационалистар үөрэн – көтөн кэлэллэрэ. Оскуолабыт пионердара общественнай үлэҕэ көхтөөхтүк кыттар буолан, Мотя Григорьева «Артек” лааҕырга, Даша Соловьева, Ньургун Колмогоров “Океан» лааҕырга сынньаналларыгар путевканан наҕараадаламмыттара.Пионерскай дружиналар, этэрээттэр оҕону бары өттүнэн иитиигэ улахан оруоллаахтара. Маннык биир сомоҕо оҕо пионерскай тэрилтэтэ элбэх киһиэхэ сүҥкэн кылаатын, улахан өйдөбүлү хааллардаҕа. Хас биирдии кылаас үөрэнээччилэрэ бары общественнай үлэҕэ дуоһунастаах этилэр.
Ыам ыйын 19 күнүгэр — Пионерия тэриллибит күнүгэр оскуола үөрэнээччилэрэ, учууталлар бары айылҕаҕа күргүөмүнэн тахсан походтаан, «Зарница» оонньоон, күрэхтэһэн , дуоһуйа сынньаналлара.
Арбын оскуолатыгар араас сылларга пионербаһаатайдарынан үлэлээбиттэрэ
- 1976-1979 с.с. — Андреева Светлана Михайловна
- 1979-1980 с.с. – Степанова Александра Васильевна
- 1980-1981 с.с. – Попова Дария Петровна
- 1981 – 1983 с.с. – Ощепкова Надежда Степановна
- 1983 – 1984 с.с. – Кононова Зоя Афанасьевна
- 1984 – 1985 с.с. – Атласова Клавдия Васильевна
- 1985 – 1986 с.с. — Слепцова Лена Алексеевна
- 1988 – 1989 с.с. – Маркова Вера Ильинична
- 1989 – 1990 с.с. – Бугаева Зоя Тимофеевна
- 1990 – 1991 с.с. – Бугаева Айталина Васильевна
Пионер оҕолору түмэ тардан кыһамньылаах уонна сатабыллаах үлэни тэрийбит, биир санаанан салайтаран, үгүс үтүө хамсааһыны саҕалаабыт дьонунан пионербаһаатайдар буолаллар. Хас биирдии пионер баһаатайыгар, пионердарга аалай кыһыл хаалтыстаах, горн, барабан ньиргиэрдээх пионерскай сбордар күн бүгүнүгэр диэри умнуллубаттар, өйгө-санааҕа үтүө өйдөбүл буолан хатана сылдьаллар.
Соловьева Оксана Николаевна, “Тускул” сынньалаҥ Киинин дириэктэрэ, СР Культуратын туйгуна
Сыроватская Айталина Васильевна, оскуола пионербаһаатайа, “Кэскил» ОТ салайааччыта, Намнааҕы 3-дээх орто оскуолатын соцпедагога, РФ , СР үөрэҕириитин туйгуна