Куйаар ситиминэн “Альбом фотографий. Намский детдом Якутской АССР. 1947” диэн илиинэн бэрт сиэдэрэйдик киэргэтиллибит буукубаларынан суруллубут тастаах альбомтан хаартыскалар кэллилэр.
Альбомҥа барыта 17 хаартыска киирбит. Олору сирийэн көрдөххө, Хамаҕаттаҕа биэлсэринэн үлэлээбит Тамара Троицкая уол оҕону иһиллии олороро, аттыларыгар пионерскай хаалтыстаах, оччотооҕу таҥастаах-саптаах уолаттар туралларын көрөҕүн.
Биэлсэр Тамара Троицкая
Биир кадрга Хамаҕатта оскуолатыгар өр сылларга үлэ, уруһуй, черчение уруоктарыгар үөрэппит учууталбыт Николай Гаврильевич Новгородов баар эбит. Кини детдом оҕолорун араас музыкальнай инструменнарга үөрэтэ олороро көстөр. Хамаҕатта детдомугар иитиллибит Нам улууһун Ытык киһитэ Феврония Дмитриевна Ушницкая “Старшай пионер баһаатайынан эдэр, аармыйаттан кэлбит эрчимнээх үлэһит Николай Гаврильевич үлэлиирэ. Уруһуйдуура, балалайкаҕа имигэстик оонньуура. Оҕолор кинини кытта бииргэ сылдьаллара” диэн бэлиэтээбитин “Тулаайах кулунчук дьылҕата” ахтыытыттан билэбит.
Оттон биир хаартыскаҕа кини кэргэнэ Александра Дмитриевна Таркаева кыргыттары кытта быысыбайдыы олороро баар. Бу туһунан эмиэ Феврония Дмитриевна “Таркаева Александра Дмитриевна оҕолору быысапкаҕа, иистэниигэ үөрэппитэ. Улахан кыргыттар быысапкалаан бэйэлэрэ куопталарын, биһиэхэ, кыра кыргыттарга, уолаттарга быысапкалаах таҥастары кэтэрдэллэрэ. Обургу кыргыттар бары тигэллэрэ, быысапкалыыллара. Кыра кыргыттар бары куруһуокка сылдьан үөрэммиппит”, – диэн иһирэхтик махтаммыт.
Н.Г. Новгородов, А.Д. Таркаева
Кэргэннии учууталлар оскуола иннинэ детдомҥа үлэлээбиттэрин туһунан истэн билэрбит, ону таһынан детдом иитиллээччилэрин ахтыыларыттан ааҕабыт. Ол курдук, Георгий Ильич Кривошапкин “Иитиллибит иэспитин төлөөн” ахтыытыгар “Биһиги оройуоммутугар Хамаҕатта нэһилиэгэр детдом 1943 сыл тохсунньу ыйга аһыллыбыта. Нэһилиэктэртэн уонна Саха сирин оройуоннарыттан тулаайах оҕолор кэлитэлээн биир дьиэ кэргэҥҥэ иитиллибиттэрэ… Детдомҥа эдэр үлэһиттэр кэлитэлээбиттэрэ. Старшай пионер баһаатайынан армияттан демобилизацияламмыт Новгородов Николай Гаврильевич, Таркаева Александра Дмитриевна…”, – диэн суруйбута. “Детдом хаһаайыстыба тэриммитэ. Сылгылаах, аттаах, ыанар ынахтаах уонна сибиинньэлээх этэ. Көрүүгэ, аһатыыга оҕолор көмөлөһөллөрө. Онон дьиҥнээх үлэ оскуолатын бараллара. Үлэни таптыыр буола иитиллибиппит”, – диэн Георгий Ильич этиилэрин атын хаартыскаларга көрөбүт. Бу хаартыскалартан үс улахан киһини биллим, 1947 сылтан 77 сыл ааста. Онон оҕолортон билэр уустуга чуолкай, баҕар ким эмэ дьоннорун билиэн сөп. Ол да буоллар бу чахчы Хамаҕатта детдома буолар диэн түмүк оҥоруохха сөп. Николай Гаврильевич бэйэтэ дэгиттэр талааннаах этэ. Ити альбом таһын бэйэтэ киэргэппит буолуон сөп, хаартысканан эмиэ дьарыктанар этэ.
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Детдом олоҕуттан түгэннэр
Улуу Кыайыы 80 сылынан даҕатан, эбэн эттэххэ, Николай Гаврильевич Новгородов 1944 с. Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр ынырыллан 861-с стрелковай полка састаабыгар сылдьан Япония милитаристарын утары сэриигэ кыттыбытын, 1946 с. дойдутугар эргиллэн кэлбитин, онтон Хамаҕатта детдомугар пионер баһаатайынан, иитээччинэн үлэлээбитин история кэпсиир. Үөһэ ахтыбыттарын курдук, детдом иитиллээччилэрэ олохторун биир ыарахан кэмигэр кини эрэллээх доҕор, иитээччи, убай буолбутун умнубаттар. 1951 сылтан ССКП чилиэнэ буолар. Учууталынан үлэлиир кэмигэр оскуола партийнай тэрилтэтин салайбыта. Интернат сэбиэдиссэйинэн эмиэ кыһамньылаахтык үлэлээн ааспыта. Кэлин совхоз рабочкомунан, партийнай тэрилтэ секретарынан үтүө суобастаахтык үлэлээбит. Николай Гаврильевич маҥнайгы сүһүөх партийнай тэрилтэ секретарынан барыта 25 сыл устата үлэлээбитэ. 1949 с. Нам оройуонун комсомол Пленумун чилиэнэ, 1970-79 сс. Нам оройуонун комсомольскай, партийнай конференцияларын делегата. 1975 с. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр көхтөөхтүк кыттыбытын, өрөспүүбүлүкэ норуотун хаһаайыстыбатын сайдыытыгар үтүөлэрин иһин уонна Аҕа дойду Улуу сэриитигэр советскай норуот кыайбыта 30 сыла туолбутунан сибээстээн Саха АССР Верховнай Советын президиумун Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыт. “Японияны кыайыы иһин”, “Германияны кыайыы иһин” (1948 с.), “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин” (1948 с.) мэтээллэринэн наҕараадаламмыт. Кини кэргэнинээн Таркаева Александра Дмитриевналыын түөрт оҕоҕо күн сирин бэлэхтээбиттэрэ… Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат.
Мария Винокурова