Арассыыйаҕа Үөрэтээччи уонна Сүбэһит Сылыгар үгүс киһи уһуйааччыларын, кинилэр олохторугар үөрэтээччилэрэ улахан оруоллаахтарын тустарынан истиҥник суруйдулар.
Дьыл-хонук түргэнник элэҥниэҕэ. Бүгүн баар төрөппүттэр, дьиэ кэргэн биэрэр сүбэтин сыаналаабакка, долоҕойгор түһэрбэккэ ээл-дээл сыһыаннаһан буолар буолбутун, бүтэр бүппүтүн кэнниттэн, кэмсиниигэ аҕалыаҕа – “ол аайы сүүрэн тиийэн сүбэлэтэр киһиҥ суох буолуоҕа”.
Орто олох киһиэхэ элбэх өрүтүттэн биирин талларар. Түгэни куоттарыма диэни чопчулуур “Билигин, эбэтэр хаһан да буолбатах!” диэн этии халлаантан түспэтэҕэ чахчы. Хас биирдиибитигэр дьылҕабыт дьолу, түгэни тосхойбутун сөпкө өйдөөбүттэр мүччү туппаттар. Дьол көлүөһэтэ (“колесо фортуна”) кэмиттэн-кэмигэр эргийэ оонньуу турар. Онуоха, ол кэмҥэ лоп курдук эйиигин сөптөөх дьоннор арыаллыы түһэллэр, үөрэтээччилэр көстөллөр.
Иванов Павел Гаврильевич
Иванов Анатолий Васильевич
Миэхэ олохпор быһаччы оруоллаахтар – икки Уйбануоптар! Бу икки киһи үтүө өрүккэ, үчүгэйгэ тиийээри үгүс мэһэйдэри алдьаппыта, харгыстары тоҕута көппүтэ – “через не могу” этии кинилэргэ сөп түбэһэр. Биирэ – кыра эрдэхпиттэн билэр Бүлүүттэн төрүттээх, Нам улууһун олохтооҕо Павел Гаврильевич Иванов; иккиһэ – Булуҥ олохтооҕо Анатолий Васильевич Иванов. Холобур оҥостор (кумирдар) дьонун эйиэхэ болҕомто ууралларыгар, бэйэҥ ис туруккар элбэх үлэ барара ирдэнэр.
“Тойонум” диэн тылы барыларыгар иҥэрбэккин. Бу икки уол оҕо аҕыс кырыылааҕар бары өттүнэн баһыйтарбыппын билиммитим уонна ылыммытым. Миэхэ кинилэр убайдыы сыһыаннара, сүбэлэрэ, тыллара тиэрдиллибититтэн бүгүҥҥү күҥҥэ эһиги курдук ситиһиилээх дьону кытта алтыһа, “чыып-чаап” дии сырыттаҕым.
Тус бэйэм олох үөрэҕэр саҥа үөрэнэн саҕалаан эрээччилэргэ киирсэбин. Оскуола, орто, үрдүк үөрэх кыһаларын (оҕо саас) аҕыйах сыллааҕыта ааһан, эдэр дьоннор кэрдиистэригэр тиийбит киһи кэпсээним, санаа үллэстиим маннык буолуоҕа – миэхэ элбэҕи биэрбит, биэрэр уһуйааччылар тустарынан.
Эрдэтинэ этэбин, бу суруллубут дьоннорго үксүлэригэр тиийэ да сорунумуохпун сөп этэ. Өссө төгүл, биир төттөрү киһи эппит санаата уон үчүгэй этиини алдьатар, кумалыыр. Ол иһин этэллэр “киһини тус бэйэтин кытта кэпсэтэ иликкинэ, быһаарыныы ылыныма” диэн.
Евсеева Антонина Даниловна
Билии, үөрэх биэрбит учууталларбын барыларын “биһигини олус үчүгэй учууталлар үөрэппиттэрэ” диэн куруук кэпсээн оҥостон киэн туттабын. Биһиги кылаас оҕолоро хайа да учууталтан “билбэтэх, үөрэппэтэх, оҥорботох” диэн баттаммакка оскуоланы бүтэрбит дьоллоохторбут. Учууталларбыттан биирдэстэрэ, Евсеева Антонина Даниловна үөрэппит нуучча уонна литература уруоктарын интэриэһэргээбит эбиппин. Бүтэрэр сылбар Антонина Даниловна биэрэр сорудахтарын дьиэбэр кыһаллан-мүһэллэн суруйа олорорбун билигин даҕаны харахпар ойуулаан көрөбүн. Биир өттүнэн, учууталым киһи быһыытынан, тус бэйэтин олоҕунан миэхэ холобур буолбут буолуон сөп. Соҕотох ийэ бэйэтин эрэ санаммакка, үс оҕотун ситиһиилээх дьон гына иитэн таһаарда.
Санаан кэллим, оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэрбэр бэрээдэгим мөлтөһүөрүттэн хаста да уһулла сыспыттаахпын. Оннук түгэннэргэ дириэктэр Эверстов Василий Иннокентьевич, социальнай педагог Саввинова Екатерина Гаврильевна, дириэктэри үөрэх чааһыгар солбуйааччы Васильева Саргылана Михайловна миэхэ оччоттон эрэллэрин сүтэрбэтэхтэр, бүтэһигэр диэри итэҕэйбиттэр. Билигин кэлэн толкуйдаатахпына, бу миигин биллибэтинэн-көстүбэтинэн уһуйбут, өй-санаа укпут дьон буолаллар. Маны ааттаан эрдэхтэрэ, улаатан эрэр оҕону өйөөн, өйдөөн, санаатын курдары көрөн таайбыттар.
Саҥа сиргэ тиийэн бэйэҕин көрдөрөҕүн: билиигин, киһи быһыытынан хайдаххын о.д.а. хаачыстыбалары. Дьэ, онно төрөппүттэрин, уһуйааччыларын эйиигин ханнык тиэстэттэн мэһийэн таһаарбыттарын дакаастыыр тоҕоостоох күннэр үүнэллэр.
Барытын умна быһыытыйан испиппин орун-оннугар төнүннэрбит, биир тылынан, билиҥҥитэ миэстэбин булларбыт – Булуҥ улууһа! Онон ааттыыбын, күтүөт уолга кытаанах оскуоланы буурҕалаах Булуҥ дойдута, дьоно-сэргэтэ ыыппыта. Ийэ кылыным Сахаровская Мария Николаевна көмөтүнэн “Маяк Арктики” диэн хаһыат редакциятыгар үлэлээн саҕалыырбар, араас сылларга салайбыт үгүскэ үөрэппит убаастыыр салайааччыларым Николаева Полина Михайловна, Иванов Анатолий Васильевич, хаһыат таҥааччы Захарова Наталья Николаевна, эппиэтинэстээх сэкирэтээр Александра Стручкова буолаллар. Холобура, суруйууттан туора киһи эмиэ таһымнаахтык суруйар буола үүнэр эбит ээ диигин – уруккута физкультура учуутала, билиҥҥитэ Тиксиигэ Арктическай гимназия дириэктэрэ Анатолий Васильевич ону өсөһөн туран дакаастаабыттаах. Ити курдук, биһиэхэ сурук-бичик баайыттан Полина Михайловна иҥэрбитин умнубаппыт.
Сирдээх-уоттаах киһи төһө эрэ кэминэн дойдутугар эргиллэр күнэ үүнэр. Түөрт сыл устата Харитонова Антонина Алексеевна дириэктэрдээх Хамаҕаттатааҕы “Түһүлгэ” норуот айымньытын киинигэр туһунан үөрэтиини ааспытым, туора сотуллубат өйөбүл ылбытым.
Нам улууһугар биир-биэс тыла суох билинэр, убаастыыр уһуйааччым Касьянов Владислав Гаврильевич. Бэйэҥ да билбэккинэн, мындыр, муударай Владислав Гаврильевичтан үгүс уһуйуллууну, үөрэҕи ааһаҕын. Кинини кытта кэпсэтии кэнниттэн, бэйэҕэр ырытыы; толкуйдааһын; өйү сынньыы; ис санааҕар үгүс боппуруостары туруоруу уонна мунуу-тэнии; орто сүрүннээх сөптөөх эппиэт, хоруй була сатааһын уонна “тоҕолор” төрөөн тахсалларыгар кэлэн иҥнии…
Хамаҕаттаҕа олорбут сылбар, улуустааҕы “Эҥсиэли” хаһыакка сиэтэн аҕалбыт күндү киһим учууталым, уһуйааччым Винокурова Мария Григорьевна буолар. “Эҥсиэли” хаһыат кылаабынай редактора Ноговицына Лена Алексеевна үлэһиттэригэр толору кыаҕы биэрэр. Толору кыах бэриллэриттэн үлэһит элбэхтэ сыыһан, буһан-хатан сайдан тахсар. Бу эмиэ уһуйуу, үөрэтии биир көрүҥэ дии саныыбын. Салайааччыттан кымньыыланыы баар буолуохтаах.
Биир бэйэм үгүһү билбэппиттэн маны холобурга аҕалабын – бириэмэни тиэтэтэр төрүт наадата суоҕун билэ-билэ ыксатыы кытаанаҕа. Ону тэҥэ, “бэриллибит сорудаҕы дьүүлгэ туруорума, бар, толор!” уонна “этиллибит туолуохтаах” диэн этиилэри өйбөр-санаабар кытаанахтык хатыырга үөрэтэ сатыыбын. Маны аттыбар баар уһуйааччылар уонна үөрэтээччилэр көмөлөрүн күүстэринэн, олоххо киирэригэр эрэллээхпин.
Үөрэтээччи, сүбэлээччи ким баҕарар буолуон сөп. “Мин үөрэнээччи буолабын уонна бэйэбэр миигин үөрэтэр учууталлары көрдүүбүн” диэн Петр I этиитигэр сигэнэн, олоҕум устата миигин үөрэтээччилэри көрдүөҕүм. Холобура, Лена Ноговицына салайааччылаах улуустааҕы «Эҥсиэли» хаһыаттан өссө төгүл, Павел Иванов хамаандалаах спорт управлениетыттан, Петр Сокольников баһылыктаах Ленскэй нэһилиэк олохтоох дьаһалтаттан бэйэм да билбэппинэн үгүскэ үөрэнэ, такайылла сырыттаҕым.
ХАРЫСХАН