Бүгүн, тохсунньу 1 күнүгэр, бүтүн норуотун, биир дойдулаахтарын туһугар бэриниилээхтик, эҥкилэ суох үлэлээбит бөдөҥ политическай уонна государственнай деятель, Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар саха омугун хоргуйууттан быыһаабыт, Саха сирин обкуомун бастакы секретара, киэн туттар биир дойдулаахпыт И.Е. Винокуров төрөөбүтэ 129 сыла буолар.
Россия президенэ Владимир Путин Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 80 сылынан 2025 сылы Аҕа дойдуну көмүскээччи сылынан биллэрбитэ. «Төрөөбүт дойдубут чиэһин көмүскүү сылдьар байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар уонна Аҕа дойду Улуу сэриитигэр аҕаларбыт, эһэлэрбит хорсун-хоодуот быһыыларыгар ытыктабылбыт, сүгүрүйүүбүт буолар», — диэбитэ. Маныаха, ааспыт сыл ахсынньы 19 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев Ил Түмэҥҥэ туһаайыытыгар бу сылы Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Ийэ дойдуну көмүскээччи сылынан иһитиннэрбитэ.
Саха сириттэн 62 тыһ. тахса киһи ыҥырыллан, уоттаах сэриигэ саа-саадах тутан дойду көҥүлүн уонна чиэһин турууласпыттара. Тыылга хаалбыттар кыайыы туһугар туох баар сыраларын ууран туран, утуйары-сынньанары умнан күнүстэри-түүннэри үлэлээбиттэрэ. Өрөгөйдөөх үөрүү күнүгэр да, тыйыс санааны ылынар быһаарыылаах түгэҥҥэ да норуот туһугар бэриниилээхтик, хотуулаахтык, кэскиллээхтик үлэлээбит, охсуспут хорсун-хоодуот дьоммут сырдык ааттара ааттана сылдьыаҕа. Кинилэр кэккэлэригэр норуоттан үүнэн тахсыбыт, ыарахан сылларга норуот туһугар олоҕун анаабыт, норуотун чиэһин, суобаһын туруулаһан көмүскээбит, биир дойдулаахпыт, уһулуччулаах государственнай уонна политическай деятель Илья Винокуров аата мэлдьи биир бастакынан ааттанар.
Уоттаах сэрии кэмнэригэр Илья Егорович Совнарком председателин солбуйааччытынан үлэлиир кэмигэр хоргуйуу курдук дьулаан быһыы тахсыбытын таах хаалларбатах. Ас-үөл кырыымчыгын, аччыктааһыны туоратар биир кэлим суһал дьаһаллары ыларга модьуйбут. Ол гынан баран, партия Уобаластааҕы комитетын (обком) өттүттэн туох да миэрэ ылыллыбатах. Оччолорго партия правительствоны салайар эбит. Обком 1-кы секретара Ион Степаненко: «Дьон сибиинньэ иитиитинэн дьарыктаннын», — диэн хардарбыта биллэр. Санаан көрүҥ, бастатан туран, сибиинньэни тобохторунан аһаталлар, оттон аччыктааһын, сут сылларыгар хантан тобох кэлиэй. И.Л. Степаненко итинник этэн баран, Чурапчы 4 тыһыынча кэриҥэ олохтооҕун хоту Булуҥҥа, Эдьигээҥҥэ, Кэбээйигэ фронт туһугар балыктата ыыппыта.
Илья Егорович туруорсуутугар обкомтан туох да харданы ылбакка, Иосиф Виссарионович Сталиҥҥа сурук суруйбут. Саха Сиригэр улахан хоргуйуу буолбутун, маныаха салалта сиэрэ суох быһыытын уонна ол түмүгэр саха норуота ынырыктаах охсууну ылбытын туһунан дакылааттаабыт. Сталин дьиҥнээх быһыыны-майгыны билсэн баран, салайааччылары – обком Степаненконы, совмин Муратовы дуоһунастарыттан уһулбута. Ол эрээри, бу сиэрэ суох дьон холуобунай эппиэккэ тардыллыбатахтар.
Сталин 1943 с. атырдьах ыйын 1 күнүгэр САССР Уобаластааҕы комитетын 1-кы секретарынан Г.И. Масленниковы, оттон И.Е. Винокуровы Саха АССР Министрдэрин Сэбиэтин председателинэн анаабыта. Илья Егорович дуоһунаһыгар киирээт ас-үөл кырыымчыгын, аччыктааһыны туоратар биир кэлим дьаһаллары олоххо киллэрбитинэн барбыт. Ол курдук, үлэ кэмигэр дьону итии аһылыгынан хааччыйбыттар. Бу иннинэ үлэһиттэри күҥҥэ лэппиэскэ аҥарынан уонна ыстакаан суоратынан эрэ аһаталлара эбит. Холкуостаахтар иэстэрин барытын соппуттар. Нэһилиэнньэҕэ бэриллэр бурдук (килиэп) нуорматын үрдэппиттэр.Олус кыһалҕалаах дьоҥҥо биэрэргэ анаан общественнай саппаас фондатын тэрийбиттэр. Холкуостартан дьон кэтэх хаһаайыстыбаларыгар биирдии ынаҕы биэрбиттэр. Ону сэргэ, сэллигинэн ыалдьар дьону эмтиир сыаллаах, ыанар биэлэри анаабыттар. Бу курдук, Илья Егорович көдьүүстээх дьаһаллары ылбытын түмүгэр, 1943 сылга хоргуйуу намыраабыт уонна сэрии бүтүүтэ тохтообут.
И.Е. Винокуров күүс өттүнэн хоту көһөрүллүбүт Чурапчы олохтоохторун дойдуларыгар төнүннэрэр туһунан уурааҕы таһаартарбыта. Кини өҥөтүнэн, сэрии сылларыгар Саха Сиригэр промышленность өрө тахсыыта 56 %-ҥа тиийбит. Оҥорон таһаарыы киэҥ далааһыннаммыт, Бэл диэтэр испиискэни, таҥаһы о.д.а. олоххо туттуллар араас малы-салы оҥорор буолбуттар. Фронт туһугар булчуттар элбэх күндү түүлээҕи туттарбыттар, ол Сойуус үрдүнэн уопсай туттарыы биэс гыммыт бииригэр тэҥнэспит.
Кырыктаах сэрии кэмигэр 1944 с. Саха норуотун үтүө үгэһин сөргүтэн, төһө да уустук кэмнэр бүрүүкээтэллэр кыайыыга эрэли саҕан, дьон сүргэтин көтөҕөөрү оройуоннар колхозтарыгар ыһыах ыстарар. Бу үлүгэр ыарахан кэмҥэ тоҕо ыһыаҕы тэрийдигит диэн ыйытыы үөскээбэтин гына быһаарар сыаллаах-соруктаах оччотооҕу «Кыым» хаһыат хас да нүөмэригэр олус элбэх матырыйаал бэлэмнээн таһаарбыттар. 1944 с. бэс ыйын 6 күнүнээҕи 111 N-дээх «Кыымҥа» «Ыһыахтары тэриллиилээхтик ыһыаҕыҥ» диэн ыстатыйаҕа «Былыргы Эллэй өбүгэбит саҕаттан саха норуотун үтүө кэскиллээх үгэһинэн буолбут ыһыахтары быйыл сайын нэһилиэктэр уонна оройуоннар аайы барыларыгар кэриэтэ ыытарга маассабай бэлэмнэнии бара турар. Бу ыһыахтары, немецскэй-фашисткай талыбырдьыттары букатыннаахтык үлтү урусхаллааһыны түргэтэтэр туһугар биһиги республикабыт фроҥҥа көмөтүн өссө ордук күүһүрдэргэ үлэһиттэри түмэр саха национальнай бырааһынньын быһыытынан ыытыллар» диэн суруллубут.
1939 сылтан ыла сут буола турар кэмигэр биирдиилээн, абына-табына колхозтар биирдиилээн ыһыах ыһаллар эбит да, маассабайдык ыытыллыбатах. Онтон ити 1944 с. партияттан, правительствоттан уураах таһааттаран, дьоммут куттарын-сүрдэрин көтөҕөр сыаллаах, кыайыы туһугар алгыс этиттэрээри ыһыах ыстарар. Кыайыы буоларыгар эрэл санаалаах, кэлэр сылга улахан ыһыаҕы ыһарга бэлэмнэнии курдук буолбут. Ыһыахтар кэннилэриттэн барытын ырытан көрөн баран быһаарыныы ылыммыттар. Ол курдук, кымыс иһэр иһиппит аҕыйаҕын, таҥас-сап мөлтөҕүн бэлиэтииллэр уонна Кыайыы бырааһынньыгар күүстээх бэлэмнэнии үлэтин ыыттараллар.
Илья Егорович ыһыаҕы тоҕо ыстарарый диэтэххэ, саха культурата барыта национальнай бырааһынньыкпыт иһигэр сылдьар, олоҥхоҕо – культура, сиэр-туом, спорт, ат сүүрдүүтэ барыта ыһыахха сылдьар, көстөр диэн сыаналыыр. Оччотооҕу кэмҥэ кини салайааччы быһыытынан олоҕун толук ууран туран кэскиллээх быһаарыныы ылыммыт. Ити сыл Нам оройуонугар 24 колхоз кыттыылаах ыһыахха бэйэтэ кыттыыны ылар.
Аҕа дойду иннигэр үтүөлэрин сөптөөхтүк сыаналаан, кини киллэрбит кылаатын билинэн, салайар талаанын учуоттаан, 1946 сылтан кинини Саха АССР Уобаластааҕы комитетын секретарынан анаабыттара. Илья Егорович сэрии кэнниттэн өрөспүүбүлүкэҕэ үөрэх тиһигин сайыннарыыга таһаарыылаахтык үлэлээбитэ.
Бэлэмнээтэ Семен Аргунов