Бу сылга Үөдэй нэһилиэгин «Чуораанчык» оҕо тэрилтэтэ 65 сылын туолла. Алта уон биэс сыл диэн эттэххэ дөбөҥ. Бу кэм устата төһөлөөх элбэх оҕо иитээччилэр сылаас илиилэригэр бигэнэн, сымнаҕас сыһыаннарыгар угуттанан билиини ылбыттара, араас сатабылга уһуйуллубуттара буолуой?..
Историяны сэгэттэххэ
История кэмин сэгэтэн көрдөххө — 1959 с. олох сайдыытын саҥа кэрдиис кэмин туоһута буолан, кэнчээри ыччат сайдыытын түстүүр, үүнэр-сайдар оҥкулун оҥорор аан бастакы оҕо тэрилтэтэ — 25 миэстэлээх дьааһыла, алгыс тылынан доҕуһуолланан, балыыһа дьиэтигэр аһыллыбыта. Бу холкуос ыарахан, түбүктээх үлэтигэр түүнү-күнүһү аахсыбакка үлэлиир, 14 герой ийэ түөлбэлээн олорор нэһилиэгэр, хараҥаҕа тыкпыт сырдык кэриэтэ буолбута.
Кэлин 1968 с. 50 миэстэлээх саҥа типовой оҕо саада тутуллан, 70 оҕону хабан үлэлээн барбыта. Саҥа уһуйааҥҥа үлэ күөстүү оргуйбута. Үөдэй сирэ сыл ахсын ууга баран улахан хоромньу тахсарын учуоттаан, 2013 сыллаахха саҥа толору хааччыллыылаах мас детсад тутуллан үлэҕэ киллэриллибитэ.
Бу кэм устатыгар элбэх сэбиэдиссэйдэр детсад материальнай базата бөҕөргүүрүгэр күүстэрин-уохтарын ууран үлэлээбиттэрэ. Олор истэригэр киэн тутта ааттыыбыт Терентьева Е.Н., Парфенова А.А., Константинова А.П., Хабарова Е.И., Неустроева Е.Г., Винокурова М.Д. уонна билигин үлэлии сылдьар сэбиэдиссэйи Ю.Ю. Черноградскаяны.
Оҕо туһугар диэн үлэлэригэр үрдүк эппиэтинэстээх, оҕоҕо ураты уйаҕас сыһыаннаах үлэһиттэр түмсэн саҥа дьиэҕэ-саҥа сүүрээни, үүнүү-сайдыы үктэлин оҥорсубуттара. Иитии-үөрэтии эйгэтигэр бэриниилээхтик үлэлээн ааспыттара Зырянова Татьяна Николаевна, Сысолятина Анастасия Семеновна, Охлопкова Анна Алексеевна, Зырянова Альбина Петровна, Гуляева Варвара Николаевна, Шестакова Татьяна Семеновна, Саввина Мария Ивановна, Рожина Айталина Дмитриевна, Петухова Любовь Николаевна, Федорова Татьяна Петровна о.д.а.
Оҕолор чэгиэн туруктаах, доруобуйаларын кэтээн көрүү медсиэстэрэ үлэтиттэн улахан тутулуктаах. Маннык эппиэтинэстээх үлэҕэ үтүө суобастаахтык Аммосова Саргылана Николаевна, Яковлева Анастасия Дмитриевна уонна кэнники сылларга уһуннук Зырянова Матрена Павловна үлэлээбиттэрэ.
Хас биирдии оҕо сылдьар-сайдар эйгэтэ бары өттүнэн ыраас, бириэмэтигэр сууйуллан, бары ирдэбилгэ эппиэттэһэр гына көрөр–истэр үлэһиттэр — ньээӊкэлэр буолаллар. Манна Уваровская Мария Николаевна, Дьяконова Любовь Максимовна, Яковлева Аграфена Иннокентьевна, Попова Надежда Васильевна, Новгородова Антонина Ивановна, Скрябина Галина Михайловна, Колесова Надежда Васильевна, Харитонова Анна Иннокентьевна, Адамова Матрена Иннокентьевна, Соловьева Евдокия Константиновна, Дмитриева Ульяна Васильевна, Никифорова Мария Федоровна, Ядреева Любовь Иннокентьевна туох баар сатабылларын ууран туран үлэлээн ааспыттара.
Оҕоҕо иӊэмтэлээх аһы астаан повар ыарахан үлэтигэр кыһамньылаахтык үлэлээбиттэрэ: Ядреева Татьяна Васильевна, Николаева Антонина Дмитрьевна, Соловьева Светлана Егоровна. Улуустааҕы оскуолаҕа киириэн иннинээҕи тэрилтэлэр икки ардыларыгар ыытыллыбыт повардар күрэхтэрин кыайыылааҕынан Зырянова Мария Дмитриевна буолар.
Оччотооҕу повардар сарсыарда им саӊа тахсыыта оһохторун бэйэлэрэ оттон, улахан миин иһиттэрин-хомуостарын көтөҕөн-сүгэн сүрдээх ыарахан үлэни толороллоро. Оттук мас, баҕа хоту куурбут мас буолбакка, ойууртан саӊа кэрдиллэн киирбит маһы оттуу, күөдьүтүү манан дьыала буолбатах этэ. Ол гынан баран ол саҕанааҕы повардар киӊир-хаӊыр саӊарсыбакка, барытын бириэмэтигэр минньигэстик астаан, оҕолор кэмигэр аһыылларын хааччыйаллара.
Оҕолор аһылыктара үчүгэй хаачыстыбалаах уонна иӊэмтэллээх буоларыгар детсад завхозтара туһааннаах тэрилтэлэри кытта дуогабардаһан, ас-танас кэлиитин дьаһайаллара, детсад сэбиэдиссэйин кытта тэӊӊэ сылдьан, туох наадатын быһаарсан, булаллара-талаллара. Бу эппиэтинэстээх үлэҕэ сатабылларын, кыахтарын, күүстэрин ууран өр кэмӊэ Боярина Мария Григорьевна, Мухина Евдокия Романовна, Эверстова Саргылана Петровна, Емельянова Мария Кузьминична уо.д.а. үлэлээн ааспыттара.
Оҕо саас биһигэ — сайдыы суолунан
Билигин саҥа үйэҕэ, оҕо уһууйаана ураты, саҥа суолунан сайдар-тупсар, олох ирдэбилигэр бары өттүнэн эппиэттэһэр курдук үлэтин салайа тутар. Манна 11 педагог уонна 13 техүлэһит таһаарыылаахтык үлэлиир. Педагогтар — 8 үрдүк, 3 орто анал үөрэхтээх, 6 үрдүк категориялаах, 6 иитээччи «СӨ үөрэҕин туйгуннара» күүстэрин-уохтарын, санааларын ууран үлэлииллэр. Бу тэрилтэҕэ 1994 с. үлэтин саҕалаабыт, 2005 сылтан сэбиэдиссэйинэн ананан, СӨ үөрэҕин туйгуна Юлия Юрьевна Черноградская таһаарыылаахтык салайар.
Оҕо уһуйаана СӨ бастакы Президенэ М.Е. Николаев олохтообут «Музыка для всех» бырайыагынан улууска музыкальнай тирэх киин буолбута. «С.Н. Донской-II аатынан үөрэх үлэһиттэрин таһымнарын үрдэтэр институт» салайыытынан 2016-2021 сс. композитор С.С. Коренблит «Веселый день дошкольника» парциальнай программата тарҕаныытыгар ылсыһан, үрдүк көрдөрүүлэри өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, Бүтүн Россия, ону ааһан Аан дойду таһымыгар оҕолору бэлэмнээн таһаарбыта.
Маны таһынан «Институт художественного образования и культурологии Российской Академии образования» таһымыгар инновационнай площадка статуһун ылан күүскэ үлэлэһэр. Бу площадка иһинэн детсад бастаан улууска, кэнники сылларга өрөспүүбүлүкэҕэ «Көмүс дорҕоон» детсад иитиллээччилэрин икки ардыларыгар оркестр күрэҕин үрдүк таһымҥа ыытар.
2021 сылтан Ил Дархан куонкуруһугар «Образовательный консорциум «Тирэх», как один из факторов повышения духовности у детей дошкольного возраста» тиэмэнэн кыттан инновационнай площадкаҕа кандидат ааты ылары ситиспиппит.
2023 сылга региональнай комплекснай программаҕа «Эркээйи эргиирэ»: создание среды саморазвития детей и молодежи» Саха сиригэр пилотнай иитэр-үөрэтэр тэрилтэ аатын сүкпүппүт. Билиҥҥи дьалхааннаах кэмҥэ оҕону кыра сааһыттан патриотическай тыыҥҥа иитии сүрүн сорукпут буолар. Манан сиэттэрэн 2024 сылтан оҕону эт-хаан сайдыытыгар «Үс хоһуун», патриотическай тыыҥҥа иитиигэ «Родничок» парциальнай программалар олоххо киириилэригэр үлэлэһэр ресурснай киин буолан үлэбитин саҕалаатыбыт.
Детсад кэлэктиибэ оҕону иитиини уонна үлэһиттэр сынньалаӊнарын тэӊӊэ дьүөрэлээн бэрт сэргэхтик үлэлиир. Нэһилиэккэ, улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар тэрээһиннэргэ бары күүһүн ууран туран кыттар. Үөдэй нэһилиэгэр 2010 с., 2015 с. уонна 2024 с. түмүктэринэн «Бастыҥ коллектив» үрдүк ааты ылары ситистибит. Профсоюз үлэтигэр (профсоюз бэрэсс. Михайлова М.В.) 2023 сыл түмүгүнэн СӨ профсоюһун Федерацията профсоюзтар икки ардыларыгар ыыппыт «Бастыҥ социальнай партнер» күрэххэ 1 м., 2024 с. «Бастыҥ иһитиннэрэр-көрдөрөр үлэ» күрэҕэр 3 м. ылары ситиспитэ. Быйыл 2024 с. СӨ профсоюһун Федерациятын «Эдэр ыччат политикатыгар бастыҥ социальнай партнер» анал ааты ылан, сыаналаах бирииһинэн бэлиэтэммитэ.
Бэҕэһээҥи итиллээччибит – бүгүҥҥү меценаппыт
Өрүү тирэх оҥостор, тумус туттар иитиллээччибит, билигин «Горнай» Автодор» АО кылаабынай бухгалтерынан үлэлиир Вячеслав Николаевич Заболоцкай уһуйаанын туһунан өйдөбүлэ сүрдээх ыраас. Слава манна биһиктэнэн улааппыт сылаас эйгэтин сүрэҕэр чугас илдьэ сылдьар. Улаатан үлэһит буолан, махталын биллэрэн, иитиллибит уһуйаана сайдарыгар сыл ахсын харчынан көмө оҥорон оҕолору, биһигини, үлэһиттэри, төрөппүттэри олус үөрдэр. Кини көмөтүнэн иистэнэр, оверлоктуур массыыналар, сынньанар диван, остуоллар, оҕолорго оонньуурдар ылыллан, детсад материальнай базата сылтан сыл бөҕөргүүр. Онон бэҕэһээҥи иитиллээччибит – бүгүҥҥү меценаппыт.
Үбүлүөйбүтүн иһирэхтик бэлиэтээбиппит
2024 сыл Россияҕа Дьиэ кэргэн, СӨ Оҕо саас сылларынан биллэриллибитэ. Бу бэлиэ сылга сөп тубэһиннэрэн «Чуораанчык» оҕо уһуйааммыт 65 сыллаах үбүлүөйүн ахсынньы саҥатыгар Хамаҕатта нэһилиэгин «Фортуна» киэҥ саалатыгар иһирэхтик бэлиэтээн ааспыппыт. Элбэх эҕэрдэ, кэс тылын этиллибитэ. Ол курдук, Нам улууһун депутаттарын сэбиэтин председатэлэ Винокуров А.И., Нам улууһун баһылыгын солбуйааччы Ф.В. Николаев, улуустааҕы үөрэх управлениетын начальнигын солбуйааччы Поротова С.С., оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору иитэр-үөрэтэр отдел сэбиэдиссэйэ Е.П. Павлова, бэтэрээн үлэһиттэр, урукку кэмҥэ оҕо тэрилтэтигэр үлэлээн ааспыт үлэһиттэр истиҥник эҕэрдэлээбиттэрэ. Үлэҕэ, спортка бастыҥтан бастыҥ үлэлээхтэр, көрдөрүүлээхтэр наҕараадаламмыттара.
СӨ үөрэҕин министиэристибэтиттэн, миниистир Соколова Нь.А. илии баттааһыннаах бочуотунай грамотанан иитээччилэр Иванова В.В., «Педагог-наставник» бэлиэнэн Винокурова Л.Д. бэлиэтэммиттэрэ. Музыкальнай салайааччы Афанасьева Т.Н. — «Нам улууһа» МТ сайдыытыгар кылаатын иһин», сэбиэдиссэй Черноградская Ю.Ю. — «Нам улууһун Ымыйахтаах нэһилиэгэ сайдыытыгар кылаатын иһин», Винокурова Л.Д., Яковлева С.Д. — «Нам улууһун спордун бэтэрээнэ» анал бэлиэлэри туппуттара.
Оҕо уһуйаанын үгүс үлэһиттэрэ профсоюз өрөспүүбүлүкэтээҕи кэмитиэтиттэн, Нам улууһун үөрэҕин управлениетыттан, профсоюһуттан бочуотунай грамоталарынан бэлиэтэммиттэрэ.
Бу үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ детсад бэтэрээнэ, элбэх сиэн иһирэх эбээтэ Сысолятина А.С. уһуйааҥҥа махталын биллэрэн туран, детсад материальнай базата бөҕөргүүрүгэр төрөппүт оҕолорун, бэйэтин аатыттан 20 тыһ. солк. харчыны бэлэх ууммуттара.
Нэһилиэк баһылыга И.В. Гаврильев Үөдэй «Чуораанчык» оҕо уһуйааныгар сыл ахсын көмөнү оҥорор махталлаах иитиллээччибитигэр, меценаппытыгар, Вячеслав Николаевич Заболоцкайга үтүөтүн сыаналаан «Нам улууһун Ымыйахтаах нэһилиэгэ сайдыытыгар кылаатын иһин» түөскэ анньыллар бэлиэнэн наҕараадалаабыта.
Үбүлүөй тэрээһинигэр Үөдэй нэһилиэгин МПЧ-5 салайааччыта И.А. Зырянов, З.П. Саввин аатынан Үөдэй орто оскуолатын дириэктэрэ В.Р. Барашкова, И.Н. Зырянов аатынан КСК дириэктэрэ Е.Н. Ядреева, «Сарыал» сынньанар киин дириэктэрин солбуйааччы Ядреева М.Э. бэйэлэрин махтал тылларын этэн туран, сэмэй бэлэхтэрин туттарбыттара.
Тэрээһини А.Ф. Шестаков аатынан улуустааҕы НАДь специалиһа А.А. Дьяконов ыыппыта, С.Ю. Акимбетов музыканан киэргэппитэ, А.Т. Замятин хаартыскаҕа түһэрэн тэрээһини үйэтиппитэ.
Үбүлүөйдээх тэрээһиммитигэр кыттыбыт дьоммутугар, ыҥырыыны ылынан кэлбит ыалдьыттарбытыгар оҕо уһуйаанын үлэһиттэрин, төрөппүттэрин уонна иитиллээччилэрин ааттарыттан махтал тылларын анаабыппыт.
Үлэни өрө туппут аҕа саастаах көлүөнэбит дьоно нэһилиэк киэн туттар коллективын тэрийэн хаалларбыттарын утумнаан, салгыы сайыннаран, үлэни аныгы олох ирдэбилигэр тэрийэн ыытар ытык иэспит.
Эверстова В.В., уһуйаан аҕа иитээччитэ.