П.П. Ядрихинскай-Бэдьээлэ аатынан Намнааҕы Олоҥхо дьиэтигэр Хамаҕатта “Кэрэ умсулҕана” иис түмсүүтэ ыалдьыттыыр. Иистэнньэҥнэр 5 сыллаах үлэлэлэрин “Кырадаһын кустуга” быыстапкалаан көрдөрдө.
Улуус, нэһилиэк аайы өбүгэ үгэһин, ииһин сөргүтэр, үйэтитэр, сайыннарар түмсүүлэр бааллар. Биир оннук түмсүүнэн, бэйэлэрин сүрэхтэрин баҕатынан дьарыктаммыттара, иистэммиттэрэ номнуо 5 сылын туолбут хамаҕатталар буолаллар. Сэтинньи 16 күнүгэр аан дойдутааҕы иистэнэр-дьарыктанар, баайар, макраменан, быысыпканан, оҕуруонан сөбүлээн дьарыктанар дьон күнэ бэлиэтэнэр.
“Иннэлээх-саптыын 5” сыл диэн тэрээһини көрөр-истэр дьолу кимнээх бэлэхтииллэр? Имигэс илиилээх иистэнньэҥнэрбитин билиһиннэрэбит:
Салайааччы – Маргарита Анатольевна Мухина. Надежда Григорьевна Макарова, Алена Афанасьевна Аммосова, Варвара Ивановна Бурнашева, Февронья Гаврильевна Баишева, Саргылана Климентьевна Иванова, Мария Мировна Находкина, Светлана Владимировна Ядреева, Лена Васильевна Канаева.
Уустук оһуор анньаммыт,
Мааны ииһи тигэбит,
Кыбытаммыт, хабайан
Санаабытын сайабыт.
Кырадаһынтан иис 18 үйэ иккис аҥарыттан саҕалаан сайдыбыта диэн суруйаллар анал чинчийээччилэр, үөрэтээччилэр. Кэнники, сахалыы кырадаһын иис култуурата сөргүтүллэн, сайдан билиҥҥи олоххо чиҥник киирдэ диэххэ сөп. Онно төрүөтүнэн буолар биһиги ааттаах-суоллаах, иис кистэлэҥнэрин баһылаабыт маастардарбыт кинигэлэрэ бэчээккэ киэҥник тахсыбыта, тарҕаммыта буолар.
Билигин хас биирдии нэһилиэк, оскуола бибилэтиэкэлэригэр, элбэх ыалга да маннык кинигэлэри, альбомнары көрүөххэ, ыйынньык оҥостуохха сөп. Ону таһынан, өрөспүүбүлүкэҕэ араас таһымнаах иискэ сыһыаннаах тэрээһиннэр, быыстапкалар, күрэхтэр буолаллар. Ити барыта, Сахабыт сиригэр иис култуурата сайдарыгар төһүү күүһү биэрэр.
Намнааҕы Олоҥхо дьиэтигэр “Кырадаһын кустуга” быыстапка сэтинньи 28 күнүттэн ахсынньы 3 күнүгэр диэри туруоҕа:
2021 сыллаахха ойуур баһаара туран барыбытын долгуппута, аймаабыта. Ол кэмҥэ А.Н. Зверева көҕүлээһининэн, акция тэриллэн баһаары утаран айылҕа харыстабылын туойар паннолар тигиллибиттэр.
Күндү түүлэхтэн оҕуруонан киэргэтиилээх саҕа тигиитэ, онно сөптөөх мааныга тутуллар суумкалары, киэргэтии бэйэтэ туспа мындыр үлэтэ саҕаламмыт. Манна иистэнньэҥ Людмила Петровна Жиркова – маастар кылааһыгар үөрэнэн саҕалар, суумкалар тигиллибиттэр. Билигин араас суумканы тутар, кэтэр буоллулар. Онно сөп түбэһиннэрэн Хаттык киэргэлэ – сиэп суумка тиктилэр. Үөрэтээччи А.А. Аммосова салалтатынан.
Манна бааллар сүрүн үлэлэр, биирдиилээн да, бөлөҕүнэн да Кырадаһын тигии, олбохтор, паннолар (Казахстаҥҥа сахалар ыһыахтарыгар быыстапкаҕа турбут).
Бу барыта маастар кылаас нөҥүө иис кистэлэҥэр үөрэнии, бэйэ-бэйэни кытта сүбэлэһии, көмөлөһүү бэрээдэгинэн барбыта дииллэр түмсүү кыттыылаахтара.
Хайдахтаах курдук дьикти тэриллиилээх, баай ис хоһоонноох быыстапканы бэлэмнээбиттэрий, биһиги уус илиилээх, дьиктини таба көрөр иистэнньэҥнэрбит!
“Кэрэ умсулҕана” түмсүү иистэнньэҥнэрэ анал иис дьарыктаах да буолбаталлар сүрэхтэрин баҕатынан, илиилэрин сылааһынан тигэ, айа-тута, иис диэн кэрэ, умсулҕаннаах дойдуга саҥа үктэнэн эрэллэр. Үлэлэрин түмүгүн, эһиэхэ – бар дьонноругар, убаастабыллаах үөрэтээччилэригэр анаан долгуйан, түбүгүрэн көрдөрүүгэ таһаардылар.
Ити курдук, “Кэрэ умсулҕана” түмсүү саха төрүт ииһин тарҕата, баҕалаах дьону үөрэтэ, көҕүлүү сылдьар. Инниктин өссө үрдүк айымньылаах үлэни, Хамаҕаттаҕа элбэх киһи сахалыы таҥнар, симэнэр буолалларыгар төһүү күүс буолуохтара диэн баҕа саналаахпыт.
“Кэрэ умсулҕана” түмсүү тэриллиитин туһунан “Түһүлгэ” норуот айымньытын киинин дириэктэрэ Антонина Харитонова сырдатыытын, бу түмсүүнү кытта үлэ хайдах тэриллэн ыытыллыытын туһунан кэпсиир:
Билэргит курдук, сылын ахсын улуустааҕы нэһилиэктэр икки ардыларыгар ыытыллар уус-уран самодеятельноһы көрүүнү сэргэ, үгэс быһыытынан нэһилиэк талааннаах тарбахтаахтарын оҥоһуктарын көрүү быыстапката ыытыллан күн бүгүҥҥэ дылы кэллэ. Биһиги, кулууптар, сыал-сорук туруорунан нэһилиэкпитигэр иистэнэр, ииһинэн дьарыктаныан баҕалаах дьахталлары түмэн, түмсүү тэрийэргэ уолдьаста диэн санааттан Надежда Григорьевна Макароваҕа бу үлэни иилииригэр-саҕалыырыгар этии киллэрбиппит.
Надежда Григорьевна дьэ, ол күнтэн ылата иистэниэн баҕалаах дьону кытта кэпсэтэн, иистэнэр дьону булан, Нам улууһугар Олоҥхо ыһыаҕа тэриллэр сылын инниттэн саҕалаан үлэлэспитинэн барар.
Ол иннинэ, нэһилиэк Үрүҥ тунах ыһыахтарын күн сахалыы таҥаһы көрүүгэ, хас да сыл үлэлэспит буолан, Надежда Григорьевна, ким хайдах иистэнэрин, ким туохха дьоҕурдааҕын билэр.
2019 сылтан иис диэни интэриэһиргиир, кыбытыы ньыматынан иистэниэн баҕалаах дьахталлар түмсэн күн бүгүн үлэлээн, тигэн, үөрэнэн, быыстапкаларга кыттан айа-тута сылдьалларыттан киһи үөрэр.
Мин көрүүбэр айар умсулҕаҥҥа ылларыы диэн туһунан быһыылаах, онно өссө эбэн кэбис сайдыы, сатабыл, ньыма, долгуйуу, үөрүү, үлэ түмүгүн көрүү курдук өрө көтүү туругун!
Кинилэр түмсэн иистэнэллэрин, бу түмсэллэриттэн дуоһуйалларын көрдөхпүнэ, тигиилэрин, оҥоһуктарын, үлэлэрин көрдөхпүнэ тэбис-тэҥҥэ астынабын, дуоһуйабын, үөрэбин, киэн туттабын! Хамаҕаттабытыгар маннык түмсүү баар буолбута наһаа үчүгэй!
Биир санаа, биир турук, биирдик кэрэни таба көрөн, үйэлээх, үтүөнү кэрэһэлиир үлэлэри айыы диэн бу буолар. Баҕарабын “Кэрэ умсулҕаныттан” норуот биһирэбилин ылар маастардар үүнэллэригэр. Хамаҕатта диэн кэрэ дойдуттан, кэрэ бэйэлээх үлэлэр айыллалларыгар.
Саха дьахтарын мындыр, кыраҕы хараҕынан ойуулаан көрөн, оһуордаан-мандардаан, көнө сииктээн, өҥү дьүөрэлээн, көрбүт эрэ барыта хайгыы көрөр үлэлэрэ айыллан тахса туралларыгар.
Махтанабын биэс сыллаах бэриниилээх үлэҕитигэр! “Дьоһун дьон олохторун уһаталлар, оҥорбут дьыалаларынан” диэн профессор Ксенофонт Уткин этэн турар.
Эһиги оҥорбут оҥоһуктаргытынан, ылыммыт дьыалаҕытыгар бэриниигитинэн дьоҥҥо-сэргэҕэ биһирэнэ, ааккыт ааттана турарыгар саарбахтаабаппын! Дьоллоох, доруобай буолуҥ!
Татьяна Гаврильева, “Түһүлгэ” НАК уус-уран салайааччыта