Тохсунньу 29 күнүгэр, М.К. Аммосов аатынан культура Дыбарыаһыгар РФ Аҕа дойдуну көмүскээччи, Сахабыт сиригэр Ийэ дойдуну көмүскээччи, улууспутугар Улуу Кыайыы сылларын аһар үөрүүлээх тэрээһин ыытылынна. Бэлиэ түгэҥҥэ улуус общественноһа, Ленинград блокадатын кыттыылааҕа, СӨ доруобуйа харыстабылын бэтэрээнэ, Нам улууһун, Орто Халыма улууһун Өлөөкө Күөл нэһилиэгин Ытык киһитэ, Хамаҕатта нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, «Үлэҕэ бэриниитин иһин» мэтээл кавалера, Бочуоттаах ыалдьыт Эльви Давыдовна Ушницкая, Дьокуускай куораттан элбэх ыҥырыылаах ыалдьыт кытынна.
Сценаҕа Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар уот ардах аннынан ааспыт буойуннар хорсун-хоодуот кыргыһыылара геройдуу киирсиилэрэ, Кыайыыны аҕалбыттара, билиҥҥи олох көстүүтэ — анал байыаннай дьайыы түгэннэрэ олбу-солбу уларыйан истэ. Бу кэми толору хабар киэҥ ис хоһоонноох театрализованнай дьүһүйүү көрөөччү болҕомтотун тарта. Буойун, учуутал, саха биллиилээх поэта С.Е. Сивцев-Таллан Бүрэ «Төрөөбүт дойдум» хоһооно дуорайда, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, суруйааччы В.В. Ушницкай-Сэки «Өлбөт тыыннаах полкалар» хоһоонугар мелодист Афанасий Татаринов суруйбут ырыата дьиэрэйдэ. Манна Нам 1, 2 №-дээх оскуолаларын, НУГ үөрэнээччилэрэ, норуот тыйаатырын артыыстара, байыаннай-историческай түгэннэри чөлүгэр түһэрэр бөлөх кыттыылаахтара, эдэр ыччат кытынна.
Улуу Кыайыы 80-с үбүлүөйдээх сыла саҕаламмытынан, сэрии толоонугар геройдуу охтубут буойуннарбытыгар, эргиллэн кэлэн эйэлээх олоҕу тутуспут сэрии бэтэрээннэригэр, тыылга Кыайыы кэлэригэр кылааттарын киллэрбит аҕа саастаах көлүөнэ дьоммутугар сүгүрүйэн, кэриэстээн чуумпуран турдубут…
Кыайыы былааҕа олохпут сайдыытын кэрэһитэ буолан, көлүөнэттэн-көлүөнэҕэ бэрилиннэ, билиҥҥи кэмҥэ эйэлээх олох илдьитэ буолан тэлээрэ кыыста. Нам 2 №-дээх орто оскуолатын эдэр армеецтара «Бочуот караулугар» Кыайыы, РФ, СӨ, Нам улууһун былаахтарын, солбуйса сылдьан, күөрэччи көтөхтүлэр.
Сыллары силбиир бэртээхэй дьүһүйүүнү туруорааччы-режиссер Иван Новиков эдэр биир идэлээхтэрин Анна Слепцованы, Роман Герасимовы, Туяра Абрамованы түмэн, улахан экраҥҥа видеолары таҥмыт, музыкатын сүүмэрдээбит, тыаһын-ууһун, уотун-күөһүн оонньоппут Николай Кривошапкины, Саймон Сивцевы, Владислав Грязнухины кытыннаран, кэм тыынын көрөөччүгэ тиэртилэр. Мустубуттар биһирээтилэр, астыннылар.
Үөрүүлээх түгэнинэн эҕэрдэлэрин тиэртилэр: «Нам улууһа» МТ баһылыга Юрий Слепцов, СӨ Ил Түмэнин бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев, улуустааҕы депутаттар Сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Алексей Винокуров, РФ Прокуратуратын бэтэрээнэ, юстиция полковнига, өрөспүүбүлүкэтээҕи сэрии уонна үлэ бэтэрээннэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Никита Ноев, улуустааҕы бэтэрээннэр сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Софья Кобякова, Өлөөн эбэҥки национальнай оройуонун бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, РСФСР норуот үөрэҕириитин туйгуна, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайына, СӨ систиэмэлээх үөрэҕин Бочуоттаах бэтэрээнэ Валентина Гаврильева, И.Е. Винокуров аатынан Хатыҥ Арыы орто оскуолатын учуутала Денис Сивцев. Москваттан, Дьокуускайтан кэлбит эҕэрдэ телеграммалары ааҕан иһитэннэрдилэр.
Улуус баһылыга Юрий Иннокентьевич патриотическай иитии Бүтүн Россиятааҕы «Молодость XXI – Победителю!» көрүү-куонкуруһугар ситиһиилээхтик кыттыбыт ХСФЛ 5 кыл. үөрэнээччитигэр Вася Ушницкайга (сал. Люция Ушницкая), Уһук Илин патриотическай хаартысканан куонкуруһугар инники тахсыбыт Партизан орто оскуолатын 9 кыл. үөрэнээччитигэр Дамира Тарабукинаҕа (сал. Роберт Муксунов) Махтал суруктары, улууска Улуу Кыайыы логотибын оҥорууга куонкурус кыайыылааҕар, З.П. Винокуров аатынан оҕо искусствотын оскуолатын Хатырыктааҕы филиалын учууталыгар Григорий Петровка грамотаны, 15 000 солк.сертификаты туттарда уо.д.а. наҕараадалаата.
Дьокуускайтан кэлбит ыалдьыт Никита Никитич Улуу Кыайыы 80 сылын көрсүүгэ бэлэмнэнии тэрээһиннэригэр сэмэй кылааттарын киллэрсибит, үүнэр көлүөнэни иитиигэ үтүөлэрин бэлиэтээн наҕараадалаата. Ол курдук, «СӨ бочуоттаах Ытык бэтэрээнэ» бэлиэни Михаил Баишевка, Мария Гоголеваҕа, «СӨ бочуоттаах бэтэрээнэ» бэлиэни Бөтүҥ нэһилиэгин бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлигэр Людмила Михайловаҕа, култуура үлэһитигэр Иван Новиковка, Үөһээ Бүлүүттэн Намҥа кэлэн үс сыл устата документальнай киинэлэри устууга көмөлөспүт режиссер-операторга Александр Адамовка туттарда.
Манна сыһыаран эттэххэ, улууспутугар нэһилиэк историятын үйэтитиигэ 5 документальнай киинэ уһулунна. Ол курдук, «Умуллубат сулустар»- сэрииттэн бойобуой орденнаах кэлбит буойуннар оҕолорун ахтыыларынан, «Хара сурах»- кыргыс толоонугар геройдуу охтубут, уоттаах сэриигэ сураҕа суох сүппүт буойуннарбыт сырдык кэриэстэригэр аналлаах, кинилэр оҕолорун, чугас дьоннорун ахтыыларынан, » Үйэлэргэ умнуллубат сыллар»—тыыл бэтэрээннэрин, сэрии сылларын оҕолорун ахтыыларынан, «Холкуостаах хоодуоттар» — коммуналар, артыаллар тэриллэн, холкуостар бөдөҥсүйүүлэрин туһунан, «Ылдьаа, эн олоҕуҥ умнуллубат!» — сэрии сылларыгар саха норуотун хоргуйууттан быыһаабыт, саха норуотугар улахан, элбэх үтүөнү оҥорбут, биир дойдулаахпыт И.Е. Винокуров олоҕор, үлэтигэр аналлаах документальнай киинэ.
Тэрээһиҥҥэ И.Е. Винокуров аатынан Намнааҕы педколледж «БИНИНС» педэтэрээтин студеннара, улуустааҕы «Бастакылар хамсааһыннарын» оҕолоро салайааччыларын Надежда Суздалова, Анна Ядрихинская ыйыыларынан волонтердаатылар. Аҕам саастаах ыалдьыттарга сибэкки дьөрбөлөрүн туттардылар, сурунааллары тарҕаттылар, түһэргэ-тахсарга өйөөтүлэр, барыларыгар убаастабыллаахтык сыһыаннастылар. Тэрээһини видеоҕа уһулан, хаартыскаҕа түһэрэн үйэтиттилэр.
9 кыл. үөрэнэр Эрсан Кулаков хамандыырдаах Н.С. Охлопков аатынан НУГ эдэр армеецтарын этэрээтэ байыаннайдыы хааман киирэн, стройга бэлэмнэрин үрдүк таһымҥа көрдөрдүлэр. Оҕолорбут, ыччаттарбыт – инники солбукпут. Ордук кинилэри бу үүммүт 2025 сылга Ийэ дойдуну, төрөөбүт түөлбэни таптыырга, көмүскүүргэ, патриотическай тыыҥҥа иитэргэ, аҕа саастаах көлүөнэни ытыктыырга, харыстыырга, киэн туттарга үөрэтэр элбэх түгэннэр күүтэллэр.
Бэлиэ тэрээһин саха биллиилээх поэта И.Д. Винокуров-Чаҕылҕан «Хайыһар» ырыатын күргүөмүнэн толоруунан түмүктэннэ. Нам улууһугар Улуу Кыайыы 80 үбүлүөйүнэн Кыайыы сыла саҕаланна, ону сэргэ иннибитигэр сылы толору РФ Аҕа дойду, өрөспүүбүлүкэбитигэр Ийэ дойду көмүскээччилэригэр анаммыт баай ис хоһоонноох дьүөрэлии кэм салҕанара кэтэһэр. Кыайыы сыла барыбытын биир өйгө-санааҕа, тыыҥҥа түмтүн!
Касьян Олесов-Олук.