Нам оройуонун Көбөкөн нэһилиэгэр пионерскай хамсааһын үөскээһинэ

Көбөкөн нэһилиэгэ Өлүөнэ өрүс уҥа биэрэгэр, киинтэн тэйиччи сытарынан сибээстээн, туох баар общественнай уларыйыылар арыый хойутаан киирэллэрэ. Ол гынан баран, дьоно-сэргэтэ бэрт сэргэх, олоххо көхтөөх буолан, саҥа сүүрээннэр бэрт түргэнник олохтоноллоро.

Ол курдук, 1929 сыллаахха Көбөкөн сэбиэскэй административнай киин буолан тэриллиитигэр, оҕолорго сөптөөх тэрилтэ баар буолуохтааҕын туһунан боппуруос сытыытык турбута. Көбөкөн Мөлдьөгөй диэн сиригэр 1932 сыллаахха начальнай оскуола арыллыбыта. Оскуола бастакы директорынан Макаров Николай Николаевич үлэлээбитэ. Түөрт кылаастаах оскуолаҕа, нэһилиэк саамай үөрэхтээх ыччаттара учууталынан ананан үлэлээбиттэрэ.

Оскуола арыллыбыт сылыгар, пионерскай тэрилтэ тэринэн, оҕолору пионерга ылыы үөрүүлээх быһыыга ыытыллыбыта. Бу Өктөөп бырааһынньыгын чэрчитинэн буолбут. Пионерскай тэрилтэҕэ 4 кылаас оҕолорун ылбыттара, төһө да саастарынан араас буолбуттарын да иһин, кинилэри бастакы общественнай оҕо хамсааһыныгар угуйбуттара. Кыра кылаастар октябреноктар этилэр. Бастакы пионерскай тэрилтэни тэрийиигэ учууталлар Гаврил Дмитриевич Барамыгин, Иван Иванович Эверстов үлэлэрин анаабыттара. Ол курдук, саҥа пионерскай тэрилтэ атрибуттарын: этэрээт  былааҕын, горн, барабан, пионерскай знамя, пионерскай значоктары, хаалтыстары атыылаһан, тиктэрэн, барытын баар гыммыттара.

Бастакы пионерскай этэрээт гражданскай сэрии геройун М.В.Фрунзе аатын сүкпүтэ. Ол гынан баран, кэлин, Аҕа дойду улуу сэриитин кэнниттэн, 1946 сылтан Көбөкөн оскуолатын пионерскай дружината герой-пионер Леня Голиков аатын сүкпүтэ. Көбөкөн бастакы пионердарыгар сүрүн сорудаҕынан “Лена”, “Коминтерн” колхозтарга көмөлөһүү буолбута. Ол курдук, оҕолор улахан дьонтон хаалсыбакка хонуу үлэтигэр, от таһыытыгар, ньирэйдэри көрүүгэ күүстээхтик үлэлээбиттэрэ. Кыра кылаас оҕолоругар уруок аахтарыыта, араас куруһуоктарга сырытыннарыы – барыта пионердар үлэлэрэ буолбута.

Учууталлар Гаврил Дмитриевич Барамыгин, Егор Петрович Гаврильев, Татьяна Игнатьевна Слепцова уонна да атыттар үөрэнээччилэрин үөрэтэллэрэ, пионердар өрүү инники күөҥҥэ сылдьыахтааххыт, комсомоллар, коммунистар сорудахтарын толорорго бэлэм буолуохтааххыт диэн. Бу учууталлар Саха сирин пионердарын бастакы слеттарын уурахтарын үөрэнээччилэригэр тиэрдэннэр, Көбөкөн пионердарыгар сорудах туруорбуттара. Бастакы пионердарынан 9-14 саастаах оҕолор буолбуттара. Ол курдук, Лукинов Константин Ефремович, Лукинов Николай Николаевич, Сидоров Гаврил Егорович, Потапов Василий Иванович уонна да атыттар. Бу уолаттар, кэлин комсомолга киирбиттэрэ. Нэһилиэк биир бастыҥ ыччаттара буолан тахсыбыттара. Аҕа дойду улуу сэриитин толоонугар сорох уолаттар өлбүттэрэ. Тыыннаах аҕыйах киһи төннүбүтэ.

Көбөкөн оскуолатын пионердарын үлэлэрэ киэҥ уонна араас хабааннаах этэ:

1. Үкэчи, Талаппыт, Үөттээх, Өрөөкөй бааһыналарыгар ыһыллыбыт бурдугу үөнтэн-көйүүртэн харыстааһыҥҥа биригээдэ тэринэн ыраастааһын;
2. Сайылыктарга субай сүөһүнү иитиигэ үлэлээһин;
3. Бааһыналарга сыыс оту ыраастааһын;
4. От биригээдэлэригэр киирэн оттооһун;
5. Күһүн оскуолаҕа киириэх иннинэ талах кырбаан уонна муох хомуйан туттарыы ирдэнэрэ. Хас биир пионер 30 куул муох хомуйан туттарара ирдэнэрэ.

Маны таһынан, араас тутууларга пионердар улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлииллэрэ. Субуотунньуктарга, культурнай тэрээһиннэргэ инники күөҥҥэ сылдьаллара. Хас биирlbb пионер 3-7 улахан киһини ааҕарга, суруйарга үөрэтэр сорудахтааҕа. Онон, пионердар үөрэхтэрин таһынан, киэһэ үлэ чааһын кэнниттэн, дьиэлэри кэрийэ сылдьан улахан дьону үөрэтиигэ кытталлара. Пионер оҕолор иллэҥ бириэмэ диэни билбэттэрэ. Өрүү үлэ күөнүгэр киэһэ хараҥа буолуор диэри үлэлииллэрэ.

Саха сирин уобаластааҕы комсомольскай тэрилтэтин сорудаҕынан, бастакы пионерскай слет уураахтарын олоххо киллэриигэ, улуустар пионерскай дружиналарыгар сорудах туруорбута:

1. Партия уонна комсомол күннээҕи үлэтигэр пионердары сыһыаран, норуот хаһаайыстыбатын 5 сыллаах былаанын толорууга үлэлэтэргэ. Социализмы тутууга пионердар тус бэйэлэринэн кыттыахтаахтарын ыйбыта;
2. Саха сирин улуустарыгар пионерскай хамсааһынынан кыра, орто саастаах оҕолору барыларын хабарга. Пионердар ахсааннарын 2 төгүл улаатыннарарга диэн сорудах кытаанахтык турбута;
3. Оҕолору үлэнэн көлөһүннээһини тохтоторго;
4. Пионерскай тэрилтэлэргэ оҕолор быһаарыныы ылынар, тус бэйэлэрэ эппиэтинэстээх хаһаайын буолуохтаахтар;
5. Пионерскай тэрилтэ улахан иитэр суолталаах буоларын бигэтик өйдөөн туран, кыра да улахан да дьыалаларга пионердары хабан туран, комсомол, партия солбуйааччылара буолан тахсалларын бигэтик иҥэрии.

Саха сирин пионердара 1932 сыл бүтэһигэр ааҕарга-суруйарга барыта 6892 киһини үөрэппиттэрэ. Ол иһигэр, Көбөкөн пионердарын кылааттара баар. Сылы кыайбат иһигэр, нэһилиэккэ 200 тахса киһини суруйарга үөрэппиттэрэ.

Көбөкөн оскуолатын пионерскай дружинатын, кэлин Татьяна Игнатьевна Слепцова баһаатайдаан салайбыта. Пионерскай хамсааһын оҕону иитиигэ-үөрэтиигэ сүрүн оруолу ылбыта:

1. Бары өттүнэн дэгиттэр сайдыылаах, билиилээх оҕо тахсарын ирдиирэ;
2. Общественнай туһалаах үлэҕэ көҕүлүүрэ;
3. Биир сомоҕо буоларга иитэрэ;
4. Биир киһи барыларын туһугар, бары биир киһи туһугар диэн принцибинэн үлэ ыытыллара;
5. Пионердар үлэттэн толлубат, олоххо активнай сыһыаннаах иитиллэллэрэ;
6. Кыраларга, кырдьаҕастарга, кыамматтарга көмө ыытыллан, оҕо аһыныгас, сайаҕас, элэккэй буоларыгар сабыдыаллыыра;
7. Сайдыы туһугар, норуот олоҕун бары салааларынан, үлэ көдьүүстээх буоларын ситиһэргэ кыһанар дьону иитэллэрэ.

Көбөкөн пионерскай дружината 1946 сылтан Леня Голиков аатын чиэстээхтик сүгэн, Сэбиэскэй былаас эстэн, пионерскай тэрилтэлэр суох буолуохтарыгар диэри үлэлээбитэ. Пионерскай дружина девиһэ: “Больше дела, меньше слов” диэн этэ. Көһөрүллэ сылдьар Пионерскай знамяны, үөрэххэ, общественнай олоххо үчүгэй көрдөрүүтүн иһин 1949, 1957, 1977 сылларга ылбыт. Кэлин, пионерскай дружина үлэтэ кэҥээн, КИД – интернациональнай доҕордоһуу кулууба тэриллэн, Көбөкөн оҕолоро Молдавия, Украина, Литва, Эстония, Туркмения пионердарын кытта доҕордоһуу сибээһэ олохтоммута. Пионердар сурук суруйаллара, бэйэлэрин икки ардыларыгар посылка ыыталлара. Ити курдук, Көбөкөн пионердара көхтөөхтүк общественнай үлэни ыытан, бастыҥ үөрэнээччилэр Матвеев Матвей, Матвеева Лиза пионерскай лааҕырдарга “Артек”, “Орленок” путевкаларынан наҕараадалананнар, сайыҥҥы сынньалаҥҥа барбыттара.

Сэрии кэнниттэн пионер баһаатайдарынан Рехлясова Анисия Гаврильевна, Ядрихинская Татьяна Кондратьевна үлэлээбиттэрэ. Бу баһаатайдар оҕолорго, дьоҥҥо ураты истиҥ сыһыаннарынан, активнай үлэлэринэн, нэһилиэк убаастабылын ылбыттара. Уус-уран самодеятельность нэһилиэккэ сайдыытыгар, пионер оҕолор сүҥкэн оруолу ылбыттара. Улууска, республикаҕа ыытыллар күрэхтэргэ, суол ыараханын аахсыбакка өрүү кытталлара.

Көбөкөн нэһилиэгин общественнай, культурнай олоҕор пионерскай хамсааһын сүҥкэн оруолу ылбыта. Бастакы пионердар, кэлин Комсомол кэккэтин хаҥаппыт эдэр комсомолецтар, Аҕа дойду сэриитигэр бука бары барбыттара.  Сэрии кэмигэр дьахтар учууталлар, хамсааһыны тохтоппокко, олус көхтөөхтүк, көдьүүстээхтик үлэлээбиттэрэ. Көбөкөн оскуолатын пионерскай тэрилтэтин, кэлин оҕо хамсааһынын араас кэмҥэ салайбыт баһаатайдарынан: Сивцева Лукерья Назаровна, Рехлясова Анисия Гаврильевна, Бочурова Клара Алексеевна, Ермолаева Варвара Васильевна, Орлова Альбина Егоровна, Охотина Аграфена Семеновна, Халташкина Зинаида Данхановна, Соловьева Мария Ивановна, Ханды Александра Иннокентьевна, Ноговицына Наталья Кирилловна, Местникова Фекла Коммунаровна, Рехлясова Анисия Дмитриевна, Колесова Туяра Алексеевна, Сидорова Виктория Николаевна, Жиркова Саргылана Владимировна, Орлова Валентина Гаврильевна, Харитонова Розалия Владимировна, Колесова Мария Михайловна, Панаева Анна Николаевна, Колесова Валентина Гаврильевна. Пионерскай тэрилтэ оҕону иитиигэ-үөрэтиигэ сүҥкэн кылаата умнуллубат.

Ольга Потапова