Тохсунньу 26 күнэ — СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Р.Е. Лукина (1945 с.) 80 сааһа.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, “Гражданскай килбиэн” анал знак хаһаайына, Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай сулууспатын уонна айылҕа харыстабылын туйгуннара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык Сүбэтин, Нам улууһун уонна Түбэ нэһилиэгин Ытык Киһилэрэ, үгүс ведомстволар знактарын хаһаайына, наставник – учуутал, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президенын, Бырабыытылыстыбатын, Нам улууһун уо. д.а. бочуотунай Грамоталарынан элбэхтик наҕараадаламмыт, биһиги бары улаханнык ытыктыыр, истиҥник саныыр Киһибит Лукина Розалия Егоровна бу дьыл тохсунньу 26 күнүгэр 80 сааһын туолбутунан сиргэ диэри сүгүрүйэн туран эҕэрдэлиибит.
Розалия Егоровна 19 сыл устата норуот үөрэҕириитигэр уонна 26 сыл судаарыстыбаннай сулууспаҕа, нэһилиэк Сэбиэтин сэкэритээринэн саҕалаан Сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн, баһылыгынан үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээн билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор. Түөрт оҕо тапталлаах Ийэтэ, дьиэ кэргэн удьуора салҕанар элбэх сиэн, хос сиэн тапталлаах Эбээлэрэ, хос Эбээлэрэ.
Дьон түөлбэлээн олорор сирдэригэр, холобура, нэһилиэктэргэ тус олохторун дьон туһугар анаабыт, дьону биир сыалга-сорукка, биир санааҕа түмэ тардар, күннээҕи дьон олоҕор үөскүүр араас уустуктары сөптөөхтүк быһаарартан саҕалаан нэһилиэк инники сайдыытын сүрүн хайысхаларын чопчу былаанныыр уонна ол былааннары олоххо толору киллэрэр, дьоннорун олоҕор суоһуон сөптөөх быһылааннартан көмүскүүр кыахтаах, төрүөҕүттэн айылҕаттан бэриллибит дьону сатаан салайар талааннаах, күүстээх дьон Орто дойдуга төрөөн-ууһаан ааһаллар.
Ол сэдэх дьонтон биир чаҕылхай бэрэстэбиитэллэринэн буолар Нам улууһун биир саамай ыраах түөлбэлээн сытар кытыы нэһилиэк Далбар Хотуна Лукина Розалия Егоровна. Ону кини тус олоҕун иккис былааҥҥа туора анньан баран, таптыыр Түбэтин дьонун-сэргэтин туһугар, олохторо сайдарыгар, тупсарыгар бэйэтин олоҕун сүрүн өттүн анаан кэлбитэ чаҕылхайдык көрдөрөр.
Розалия Егоровна үлэлээбит кэмин биир улахан уратыта буолар былаас уларыйар бириэмэтигэр түбэспитэ. Ол курдук, нус-хас, инникигэ эрэллээхтик олорбут Сэбиэскэй былааспыт эмискэ эстэн арҕаа омуктары үтүктэн демократия диэн былааска көспүппүт. Былааннаах экономикаттан көһөн дьиикэй рынокка киирбиппит. Дьэ, бу кэмҥэ саамай ыарахан олох охсуутун тыа улуустара көрсүбүттэрэ.
Бу кэмҥэ олохтоох дьаһалтаҕа мээнэ киһи киирэн үлэлээбэт кэмэ этэ. Дьон дьорҕоото, дьонун-сэргэтин иннигэр тус соруктаах курдук сананар, бэйэтин күүскэ эрэнэр эрэ салайааччы ылсыһар кэмэ үүммүтэ. Тыа сиригэр тигинэччи үлэлии олорбут судаарыстыбаннай хаһаайыстыбалар олоччу ыһыллыбыттара, дьон үлэтэ суох хаалбыта. Эбиитин тыа сиригэр баар судаарыстыбаттан үбүлэнэр тэрилтэлэр, үөрэх, эмп-томп, культура, итии –оттук уонна да атын үлэһиттэрин хамнастара биэстии-алталыы ый тардыллан, кэлбэт буолбуттара. Дьиксинии, аймалҕан улааппыта. Маннык кэмҥэ нэһилиэктэр дьаһалталарыгар дьон дьиҥ ылынар, итэҕэйэр салайааччылдара эрэ тулуһар кыахтаахтара. Кинилэр ханнык быһыыга-майгыга үлэлээбиттэрин, төһөлөөх халыан саҥаны-иҥэни истибиттэрин, өй-санаа тууйуллуутун ааспыттарын бэйэлэрэ эрэ билэн эрдэхтэрэ…Ол уустук кэмнээҕи туруу салайааччылартан биирдэстэрэ мөккүөрэ суох Розалия Егоровна буолар.
Оччолорго Түбэ дьаһалтатын дьиэтигэр тиийдэххэ, эргэ да дьиэ буоллар, тиэргэниттэн саҕалаан ып-ырааһа, барыта уурбут туппут курдук наһаа аккуратнайа, барыта саҥалыы кырааскаламмыт курдуга, коврик тэлгэнэ сытара, сибэкки эгэлгэтэ олордуллубута киһини олус сөхтөрөрө. Ол курдук, дьаһалта дьиэтэ эрэ буолбакка нэһилиэккэ баар тэрилтэлэр дьиэлэрэ-уоттара тиэргэниттэн саҕалаан эмиэ ырааһа, чэбдигэ, күн аайы хараллаллара, сууйуллаллара харахха быраҕыллара. Бу Розалия Егоровна үлэтин биир күүстээх ирдэбилэ этэ.
Розалия Егоровна атын нэһилиэктэр баһылыктарын кытары тэҥнээтэххэ араас таһымҥа ыытыллар кыра да, улахан да тэрээһиннэри, араас мероприятиялары ыытары сатаан табан, уопутунан, сатабылынан, дьону сатаан дьаһайарынынан олох үрдүк таһымҥа турара. Хайдахтаах да тэрээһини кини ылыстаҕына сөптөөх бириэмэтигэр үрдүк таһымҥа ыытыллаллара.
Розалия Егоровна Түбэ нэһилиэгин айылҕатын харыстааһыҥҥа элбэх үлэни ыыппыта. Олор истэригэр биир улахан үлэннэн буолбута ураты харыстанар Үрүҥ күөлү чөлүгэр түһэрии. Ол курдук уутун ыраастааһын, даамба тутуута, Түбэттэн тахсар суолу оҥоруу, балыктааһыны бэрээдэктээһин, Тарыҥ үрэҕи муосталааһын уонна да атын үлэлэр. Өссө Кэмҥэмэ үрэхтэн уу киллэрэр бырайыага оҥоһуллубута. Аны эдэр ыччаттары айылҕа харыстабылыгар үөрэтии уонна сыһыарыы – бу Розалия Егоровна биир эмиэ үлэтин хайысхата буолбута.
Биир улахан сатабылы эрэйэр, нэһилиэк дьонун биир сыалга-сорукка түмэр тэрээһининэн буолар нэһилиэк дьонун-сэргэтин чөл олохтоох оҥоруу. Түбэ нэһилиэгэ Саха сиригэр уонна Нам улууһугар бастакыннан 1986 сыллаахха чөл олохтоох нэһилиэгин аатын сүкпүтэ. Нэһилиэгэ чөл олохтоох буоларын туһугар үлэтэ үрдүктүк сыаналаммыта. Ол курдук, 2009 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президиэнин Ыйааҕынан “Саха Өрөспүүбүлүкэтин чөл олоҕун лидера” диэн знагынан наҕараадаламмыта. Ол кэнниттэн 2011 сыллаахха “Российскай Федерация чөл олох лидера” бэлиэ хаһаайката буолбута.
Бэйэтин хара күүһүнэн сүүрэн-көтөн, үрдүкү салалтаҕа элбэхтик туруорсан Түбэҕэ культура диэн сиргэ сайыҥҥы оҕо лааҕырын тэрийбитэ. Манна нэһилиэк эрэ буолбакка, Намтан, өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан оҕолор сынньанар, үөрэнэр лааҕырдара буолбута.
“Үтүө дьыала” өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһыҥҥа биир бастакыннан кыттан инники күөҥҥэ сылдьыбыта. Элбэх норуот көмөтүнэн социальнай тутуулар олоххо киирбиттэрэ, холобура, арочнай спортивнай саала, участковай балыыһа, учууталлар олорор дьиэлэрэ. Ол туоһутунан 2000 сыллаахха “Икки тыһыынча үтүө дьыаланы олоххо киллэрии” знагына наҕараадаламмыта. Түбэ нэһилиэгэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыытылыстыбатын “Үтүө дьыаланнан” объектары киллэриигэ икки сүүс тыһыынча солкуобай сууммалаах грант ылбыта.
Тыа сиригэр олорор дьон бигэ туруктаах буолуулара тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыттан быһаччы тутулуктаах. Розалия Егоровна тыа хаһаайыстыбата таҥнары түспэтин туһугар элбэх бириэмэтин толук ууран дьаныардаахтык үлэлээбитэ, билигин да уолун бааһынай хаһаайысыбатыгар көмүс көлөһүнүн тоҕон, илиитинэн тутан-хабан үлэлии сылдьар.
Ол курдук, нэһилиэккэ «Түбэ» коллективнай хаһаайыстыбаны кытары өссө икки юридическай сирэйдээх хаһаайыстыба уонна аҕыс бааһынай хаһаайыстыба тэриллибиттэрэ. Олор истэригэр ордук чорботон «Кулаада» бааһынай хаһаайыстыбаны бэлиэтиэххэ сөп. Салайааччыта Розалия Егоровна уола Лукин Радик Гурьевич буолар. Бу хаһаайыстыба улууска эрэ буолбакка Саха сиригэр барытыгар биллэр үлэлээх-хамнастаах хаһаайыстыбаҕа кубулуйда. Үрдүк көрдөрүүлэрин иһин 2010 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президиэнын гранын ылбыта. «Кулаада» хаһаайыстыба 80-тан тахса ыанар ынахтаах, сүүһүнэн субай сүөһүлээх, 70-тан тахса сылгылаах улууска бөдөҥ хаһаайыстыба буолар.
Розалия Егоровна бастаан Сэбиэккэ үлэлиир кэмнэригэр дизельнай кыра уоту биэрэр станциялаах, суола-ииһэ суох, ааттыын да Түбэ диэн М.К. Аммосов аатынан совхоз сүөһү иитиитинэн дьарыктанар биригээдэтэ баар кыра бөһүөлэк этэ. Ону мин оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан икки сайын Түбэҕэ баар «Уйбаан Аартыга» диэн сиргэ окко үлэлээн үчүгэйдик билэбин. Оттон Розалия Егоровна бочуоттаах сынньалаҥҥа барар кэмигэр дьон олороругар, үлэлииригэр-хамныырыгар, ыччаттары үөрэттэрэригэр хааччыллыылаах, төгүрүк сыл сылдьар анал суоллаах, газтаах, бары социальнай объектарынан ситэриллибит, инникигэ улахан кэскиллээх Нам улууһун биир сайдыылаах нэһилиэгэр кубулуйда.
Толкуйдаан көрүҥ, Розалия Егоровна олохтоох салалтаҕа 26 сыл устата үлэлиир кэмигэр дьонун-сэргэтин туһугар үлэтинэн төһөлөөх элбэхтик 80 км. сиргэ сытар Нам киинигэр, 160 км. ыраах баар Дьокуускай куоратка сарсыарда олох эрдэ дьон бары утуйа сыттахтарына айаннаан баран дьыалатын толору быһаарсан бүтэн түүн эмиэ дьон бары утуйбуттарын кэннэ кэлбитэ буолуой. Үлэ Кодексатынан үлэһит киһи нэдиэлэҕэ биэс күн аҕыстыы чаас үлэлиэхтээх буоллаҕына Розалия Егоровна күҥҥэ үлэлээбит чааһын, өрөбүллэргэ үлэлээбит күннэрин аахтахха арааһата 26 сыл оннугар 50 да сыл тахсара буолуо.
Үлэлээн бүтэригэр нэһилиэгин өрөспүүбүлүкэҕэ Саха Барабыытылыстыбата биллэрбит социальнай-экономическай сайдыы конкурсугар кыра нэһилиэктэргэ бастаан икки сыл субуруччу өрөспүүбүлүкэ аҕыс күүстээх, бастыҥ улэлээх-хамнастаах нэһилиэктэрин ахсааныгар киллэрэн граннарынан наҕараадаланан салгыы үлэлиир салалтаҕа үлэтин үрдүк чиэстээхтик туттарбыта.
Лукина Розалия Егоровна Түбэ нэһилиэгэр, дьонугар-сэргэтигэр, социальнай-экономическай сайдыытыгар нэһилиэк баһылыгын эрэ быһыытынан буолбакка, Киһи уонна дьиҥҥээх төрөөбүт дойдутун патриотун быһыытынан киллэрбит, оҥорбут кылаата олус улахан. Онон Кини Түбэ нэһилиэгин уонна Нам улууһун дьиҥнээх тарбахха баттанар Далбар Хотуна.
Истиҥник саныыр киһибитигэр Розаия Егоровнаҕа баҕарабыт өссө да уһун сылларга чэгиэн-чэбдик сылдьаргар, дьиэ кэргэттэргин кытта куруутун этэҥҥэ буоларгар!
Бииргэ үлэлээбит Саха Өрөспүүбүлукэтин тыатын хаһаайыстыбатын үтуөлээх үлэһитэ, Нам улууһун Ытык Киһитэ Бочкарев Андрей Андреевич