Бэҕэһээ П.И. Сивцев аатынан Намнааҕы история уонна этнография түмэлигэр, Олоҥхо декадатын чэрчитинэн, СӨ норуотун маастара Татьяна Карамзина салайар улуустааҕы “Намыына” түмсүү айар үлэтинэн «Өбүгэ ситимэ» быыстапка аһылынна.
Хамаҕаттаттан Оксана Кудрина салайар «Иэмэх»фольклорнай бөлөх бу нэһилиэк ытык кырдьаҕаһа Егор Леонтьев айбыт тылыгар уонна матыыбыгар «Айан ырыатын» толорон саҕалаатылар. Саха ырыатыгар Мария Григорьева-Маайа салайар «Нам кылыһах»кырыымпаһыттарын төрүт дорҕоон бөлөҕө доҕуһуоллаата. Дууһаны манньытар истиҥ иэйии сааланы толордо.
Быыстапка аалай лиэнтэтин улуустааҕы култуура уонна духуобунай сайдыы управлениетын начальнига Семен Ядрихинскай, «Намыына» түмсүү салайааччыта Татьяна Карамзина, НПК преподавателэ Елена Осипова быһа кырыйдылар.
Өбүгэ саҕаттан ситимнэнэн кэлбит төрүт дьарыгы тутуһан, талахтаан-сиэллээн, ойуулаан-мандардаан туос иһиттэри айбыт-тикпит, тарбахтарыгар талааннаах «Намыыналарга» туһаайан начальник Семен Ядрихинскай,«Ленскэй нэһилиэк», «Хатыҥ Арыы нэһилиэгэ» МТ-лэр депутаттарын сэбиэттэрин бэрэссэдээтэллэрэ Егор Охлопков, Евгений Жирков, Партизан нэһилиэгин «Хомус»фольклор дьиэтин дириэктэрэ Семен Алексеев эҕэрдэлэрин тиэртилэр, эҕэрдэ суруктарын, сэмэй бэлэхтэрин туттардылар.
«Намыына» түмсүү көмүс тарбахтаах иистэнньэҥнэрэ 6 сыллаах айар үлэлэрин түмүгүнэн быыстапкаҕа кыра, улахан ыаҕастары, саар ыаҕайалары, күҥкүр иһити,чабычахтары, маллаах иһит арааһын, тымтайы, көҥкөлөйү, мээрэй иһити, куйаабылы, быдарааҕы, сиитэни, кэһэҕи, томторугу, оҕо биһигин, сувенирнай, киэргэл маллары о.д.а. туостан тикпит сиэдэрэй оҥоһуктарын туруорбуттарын мустубуттар сэргии, кэрэхсии көрдүлэр.
Татьяна Карамзина иһитиннэрбитинэн, «Намыыналар»түмэллэргэ сылдьан, ыаллары кэрийэн былыргы туос иһиттэри куоппуйалаан уонна үтүгүннэрэн, умнуллан эрэр былыргы сиик арааһын сөргүтэн, туттан, өбүгэ туос иһитин кэрэ көстүүлээн тилиннэрэллэр, чөлүгэр түһэрэллэр. Кини түмсүүтүгэр бастаан 8 иистэнньэҥ баар эбит буоллаҕына, билигин улуус нэһилиэктэриттэн 20-чэ тарбаҕар талааннаах дьон киирэр. Билигин туостан тигиинэн эрэ муҥурдаммакка, кылтан-сиэлтэн оҥоһукка, кыбытыы тигиигэ, иискэ ылсан үлэлэһэллэр. Бу быыстапкаҕа сөрүөлэри, паннолары, аныгылыы киэргэллэри, саахыматтары, сахалыы сону эмиэ туруорбуттар.
Кинилэр нэһилиэктэрин, улуустарын ыһыахтарыгар, араас таһымнаах тэрээһиннэргэ көтүппэккэ оҥоһуктарын дьон көрүүтүгэр таһаараллар. Ону сэргэ улуустааҕы, өрөспүүбүлүкэтээҕи, Арассыыйатааҕы, Аан дойдутааҕыфестивалларга, куонкурустарга ситиһиилээхтик кытталлар.Ол курдук, Любовь Ильинична Попова Москва куоракка 2021, 2022 сылларга «Сокровища Севера» Аан дойдутааҕы фестивальга туос оҥоһуктара 2 миэстэни ылбыт, Санкт-Петербург куоракка «Старшее поколение» Аан дойдутааҕы форумҥа анал номинациянан бэлиэтэммит.
Татьяна Алексеевна Карамзина быйыл Томскай куоракка Аан дойдутааҕы норуоттар оҥоһуктарын фестивалыгар маастардар икки ардыларыгар ыытыллыбыт күрэхтэһиигэ «Туоһу тигиигэ төрүт үгэһи харыстыыр, үйэтитэр» номинацияҕа 2 м. ылбыт. Онтон былырыын 2022 с. бу күрэххэ 1 м. ылан кыайыылааҕынан тахсыбыт.
Быйыл «Намыыналар» өрөспүүбүлүкэтээҕи XIII «Якутия мастеровая» прикладной искусство быыстапка-дьаарбаҥкатыгар эмиэ ситиһиилэммиттэр. Ол курдук, «Төрүт туоска» үлэлэрэ үрдүктүк сыаналанан, талааннара арыллан Анастасия Герасимова, Иван Винокуров II ст. лауреат, Мария Зырянова III ст. лауреат аатын ылбыттар.
Иистэнньэҥнэр «Намыына» түмсүү тэриллибит 2017 с. саҕалаан күн бүгүнүгэр диэри уһуйааччыларын Татьяна Карамзина үөрэҕин ылынан, айар-тутар маастарыстыбалара үрдээн, үүнэн-сайдан, бэйэлэрэ ураты буочардаммыттар. Айар куттаах иистэнньэҥнэртэн Тамара Галиновна, Валентин Титович Васильевтар, Любовь Ильинична Попова СӨ норуотун, Мария Филипповна Зырянова, Анастасия Петровна Герасимова, Иван Васильевич Винокуров СӨ уус-уран оҥоһук маастардарыгар тиийэ үүммүттэр.
Аҕыйах сыллааҕыта «Намыыналар» Татьяна Алексеевна салалтатынан СӨ Духуобунас Академиятын акдемига, П.А. Слепцов-Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бирэмийэ лауреата, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, норуот маастара Борис Федорович Неустроев-Мандар Уус «Моҕол ураһа» өрөспүүбүлүкэтээҕи улахан бырайыагар Таатта Баайаҕатыгар тиийэн кыттан тураллар. Бу 12 миэтэрэ эргимтэлээх, 9 м. үрдүктээх баараҕай туос ураһаны тигиигэ Саха сирин 20 улууһуттан иистэнньэҥнэр үлэлээбиттэр.
Кинилэр туостан төрүт иис дьарыгы киэҥник тарҕаталлар. Ол курдук, 2019 с. улууспутугар ыытыллыбыт өрөспүүбүлүкэтээҕи «Олоҥхо Ыһыаҕар» 87 туос иһити тикпиттэр, «Туос тойуга» ыаҕайа иитин тигиигэ, ситии хатыытыгар күрэх ыыппыттар уонна 2021 с. өрөспүүбүлүкэ төрүттэммитэ 100 сылыгар анаан «100 туос иһит»бырайыагы тэрийбиттэр. Билигин да «Намыына» түмсүү иистэньэҥнэрэ оҕолорго, ыччакка туостан алыптаах иис дьарыгын сырдаталлар, кэрэ эйгэҕэ сыһыараллар.Намнааҕы педколлеһы кытта ыкса ситимнээхтик үлэлииллэр. Студеннар дипломнай практикаларыгар кинилэргэ кэлэн туостан иис кистэлэҥнэрин арыйаллар, ыйыы-кэрдии, сүбэ-ама ылан элбэххэ үөрэнэллэр. НПК студена Эдгард Макаров манна дьарыктанан, туостан оҥорбут оҕо биһигэр анаабыт дипломнай үлэтин ситиһиилээхтик көмүскээбит. Оҥоһуга Дьокуускай куоракка музей экспоната буолан хараллан сытар.
Оттон бу түмсүүгэ дьарыктанар Намнааҕы техникум сыбааркаһыт идэтигэр үөрэнэр 2-с кууруһун курсана Григорий Жирков быыстапкаҕа тутан-хабан оҥорбут улахан туос күҥкүрэ, маллаах иһитэ көрдөрүүгэ туруоруллубут. Кини туоһунан иискэ норуот маастара буолбут эбэтин Любовь Ильинична Попованы утумнаан кэлбит. Григорий эбэтин дьарыгын, туостан тикпит үлэлэрин 7-с кылаастан интэриэһиргээн сыстыбыт, элбэҕи айар-тутар санаалаах.
Талба талааннаах «Намыыналар» айар үлэлэрэ кинигэлэргэ киирбиттэр. Ол курдук, ХИФУ фольклорга, культурологияҕа кафедратын доцена Светлана Петрова 2021, 2022 сылларга таһаарбыт XXI үйэҕэ саха национальнай ииһигэр төрүт үгэһи тутуһар аныгы кэм маастардарын «Национальный каталог» икки чаастаахкинигэтигэр уонна быйыл СӨ национальнай художественнай түмэлэ көҕүлээһининэн тахсыбыт «Раритеты Якутии. Художественное наследие: Намский улус» альбом-каталокка. Бу улахан сыанабыл уонна билинии буолар.
Манна даҕатан эттэххэ, бу альбом-каталокка ааспыт XX үйэ иккис аҥарыгар улууспутугар туостан тигиини, кылтан-сиэлтэн оҥоһугу, сахалыы ииһи сайыннарбыт талааннаах норуот маастардара иистэнньэҥнэрбит —— ураты буочардаах Марфа Иннокентьевна Новгородова, сиэдэрэй туос иһиттэрдээх, өбүгэ ииһигэр дьону үөрэппит Акулина Леонтьевна Аргунова (билигин биһиги ортобутугар суохтар), Аппааныга олорор иис куттаах Елизавета Дмитриевна Олесова эмиэ киирбиттэр.
Дойдубутугар Педагог уонна наставник, өрөспүүбүлүкэбитигэр Үлэ, улууспутугар Биир санааланыы уонна сомоҕолоһуу сылларыгар туруоруллубут «Намыына»түмсүү «Өбүгэ ситимэ» быыстапката икки нэдиэлэ устата үлэлиэҕэ.
Касьян Олесов-Олук