Быйыл дойдубут Улуу Кыайыы 80 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир. Аҕа дойду сэриитин кэмигэр төрөөбүт дьонтон кыралара бу сылга 80-ын туолуохтара. Кыайыы сылыгар төрөөбүттэртэн Хамаҕаттаҕа улаханнык ытыктанар “сэрии оҕото” Николай Дмитриевич Захаров баар.
Николай Дмитриевич олоҕун усталаах туоратыгар элбэҕи билбит, олоҕу оҥорсубут, билигин нэһилиэк, улуус историятыгар мемуарнай литератураҕа күүскэ ылсан үлэлии сылдьар биир тарбахха баттанар кыраайы үөрэтээччи буолар. Кини “Ленин холкуос кыайыыга кылаата”, “Комсомольскай сопхуос – олохпут уйгута”, “Чэгиэн-чэбдик олох туһугар” Хамаҕатта нэһилиэгин историятын кэпсиир кинигэлэр тахсыыларыгар сүрүн оруолу ылар. Николай Дмитриевич атын да кинигэлэргэ бииргэ үлэлээн ааспыт дьоннорун туһунан эмиэ улгумнук ахтыы биэрэн олус көмөлөһөр. Ол курдук, 1983-1989 сылларга Хамаҕатта нэһилиэгин сэбиэтин председателинэн үлэлээбит кэмигэр сопхуос дириэктэрэ Николай Петрович Габышевы кытта нэһилиэк сайдыытыгар бииргэ үлэлээбиттэрин үгүстүк бэлиэтээн ахтар. Кыайыы 40 сылын көрсө 1985 сыллаахха Хамаҕатта кулуубугар Юрий Васильевич Кривогорницын дириэктэрдээн олордоҕуна култуура дьиэтигэр көмөлөспүттэрин “Кэрэҕэ талаһыы умсулҕанынан” кинигэҕэ (17с.) бу курдук суруйбута баар “Кулууп материальнай базата тупсубута. 1985 сылга саҥа кириэһилэ туруоруллубута, сыана кэҥэтиллибитэ. Фойе кэлимсэ истиэнэтигэр Хамаҕатта дьонун, историятын көрдөрөр уруһуй оҥоһуллубута. Манна совхоз директора Габышев Николай Петрович уонна мин Намтан төрүттээх худуоһунньуктары Михаил Шапошниковы, Эллэй Сивцевы, Григорий Петрову, ону кытта Иннокентий Корякины, Игнатий Никитины кытта дуогабардаһан оҥотторбуппут, Ону таһынан худфоҥҥа сакаастаан сэрии ветераннарын, үлэ бастыҥнарын мэтириэттэрин уруһуйдаппыппыт, пааматынньыкка сэрии кыттыылаахтарын ааттарын плитаҕа куттаран оҥотторбуппут. Кулууп иннигэр турар сэрии кыттыылаахтарыгар аналлаах пааматынньык көһөрүллэн саҥардыллыбыта. Кулуупка саҥа электроннай киноаппарат, кэтит экран, саҥа аппаратура атыылаһыллыбыттара”. Фойеҕа оҥоһуллубут уруһуй Хамаҕатта Ленин аатынан холкуоһун уонна кэлин 4 нэһилиэги хабан үөскээбит “Комсомольскай” сопхуос чулуу үлэһиттэрин, бастыҥ дьонун кэпсии күн бүгүнүгэр диэри үтүө өйдөбүнньүк буолан турар.
“Эҥсиэли” хаһыат бу дьыл тохсунньу 10 күнүнээҕи нүөмэригэр Н.Д. Захаров нэһилиэккэ почта үлэтэ хайдах сайдан кэлбитин сырдаппыта, онно этиллэринэн: “1985-86сс. почта дьиэтэ арҕаа өттүнэн салҕанан кэҥэтиллибитэ. Посылка уурарга “камера” оҥоһуллубута. АТС аппараата көһөрүллэн туруоруллубута. (Исполком предс. Н.Д. Захаров, сопхуос дир. Н.П. Габышев)”.
Николай Дмитриевич “Совхоз директора уонна исполком председателэ этибит” ахтыытыгар (“Маастар Хаабыһап”, 91с.): “Мин “Комсомольскай” совхоз директора Габышев Николай Петровичтыын ыкса ылсыһан биир санаанан нэһилиэкпит, совхозпут, оройуоммут туһугар үлэлээбиппит. Николай Петрович хаһаайыстыбаннай үлэ бары үрдэллэригэр үлэлээбит буолан үлэ ымпыгын-чымыгын билэрэ, салайааччы быһыытынан киэҥ билиилээҕэ, кыахтааҕа. “Комсомольскай” совхоз ити кэмҥэ оройуоҥҥа, республикаҕа биир биллэр совхоз этэ. Совхоз биэс биригээдэлээҕэ: Кириэс Кытыл, Арыы Тиит, Никольскай, Салбаҥ, II Хомустаах. Совхоз үүтү ыаһыҥҥа, бурдугу, оҕуруот аһын, хортуосканы үүннэриигэ, оттооһуҥҥа бастыҥнарга сылдьара. Ити кэмҥэ Саҥа Арыыга, Орто Арыыга үс улахан үлэ-сынньалаҥ лааҕырдар баазалара тэриллэн оттооһуҥҥа үлэлээбиттэрэ. Фермаларга сүөһү үлэтин чэпчэтиигэ, үлэһиттэр усулуобуйаларын тупсарыыга киэҥ үлэ барбыта. Ол курдук, тыа хаһаайыстыбатын специалистарын олохсутан үлэлэтиигэ 12 квартиралаах толору хааччыллыылаах дьиэ, сүөһү үлэһиттэригэр 4 квартиралаах дьиэлэр, кыһыл муннуктар тутуллубуттара. Остолубуой дьиэтигэр тиис кабинета кытта баар буолбута.
1984 сыл нэһилиэккэ газ оттук кэлиитигэр күүстээх үлэ барбыта, маҥнайгы ГРП тутуллубута. Нэһилиэккэ саҥа 17 миэстэлээх таас баанньык үлэҕэ киирбитэ.
Директор Николай Петрович өйөөһүнүнэн чааһынай дьиэ тутуута күүскэ сайдан “Чараҥ” дэриэбинэ үөскээһинэ саҕаламмыта. Совхоз үлэһиттэригэр тутуу маһа тиэллэн киириитигэр, пилорамаҕа эрбэтиитигэр 50% чэпчэтии көрүллэн улахан көмө-өйөбүл баар буолбута. Марха суолу тутар тэрилтэтинэн сайылык суоллара, Муҥур аартыга, дэриэбинэ уулуссалара оҥоһуллубуттара.
Ити кэмҥэ нэһилиэк социальнай боппуруостарын совхоз дирекцията уонна исполком быһааралара. Николай Петрович бу боппуруоска элбэҕи оҥорбута. Ити сылларга саҥа арболитовай олорор дьиэни балыыһа дьиэтигэр биэрэргэ быһаарбыппыт. Саҥа спортзал дьиэтин тутуута саҕаламмыта. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ өлбүт буойуннарга аналлаах өйдөбүнньүк пааматынньыгы саҥардан оҥорууну өйөөн тутуу матырыйаалын барытын бэрдэрбитэ. Бу аҥардас Хамаҕатта нэһилиэгэр ыытыллыбыт үлэлэртэн сорохторо, маны таһынан Салбаҥҥа, II Хомустаахха, Никольскайга оҥорбута элбэх буолуохтаах. Онон мин исполком председателин быһыытынан Николай Петровиһы кытта үлэлээбит кэмнэрбин үрдүктүк сыаналыыбын уонна махтана саныыбын”, — диэн сурукка тиһэн үтүө табаарыһын, үөлээннээҕин туһунан үйэтиппитэ баар.
Кыайыы сылыгар төрөөбүт эт саастыы икки Колялар Нам оскуолатыгар биир паартаҕа олорон, биирдэрэ Хамаҕаттаттан, биирдэрэ Торуойтан кэлэн үөрэммиттэрэ. Иккиэн армияҕа биир призывка ыҥырыллан, 1965 сыллаахха сулууспалыы сылдьан Улуу Кыайыы күнүн аан бастаан бэлиэтиир үбүлүөйдээх сылынан “XX лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945гг.” мэтээлинэн наҕараадаламмыттарын, кэлин кыайыыны уһансыбыттары үйэтитиигэ бииргэ күүскэ үлэлэспиттэрин Николай Дмитриевич Захаров киэн тутта кэпсиир.
Мария Винокурова