Сэтинньи 7 күнэ – саҥа үйэ саҕаламмыт күнэ
Аҕа саастаах көлүөнэ Сэбиэскэй кэми үтүөтүк саныыр. Сэтинньи 7 күнүгэр бэлиэтэммит сырдык бырааһынньыгы умнубат. Нам улууһун Бөтүҥ нэһилиэгин 84-с хаарын уулларбыт олохтооҕо, СӨ үтүөлээх учуутала, СӨ Бочуоттаах бэтэрээнэ, Нам улууһун, Бөтүҥ нэһилиэгин Ытык киһитэ, кырдьаҕас коммунист, «Партийнай килбиэн» уордьан кавалера, сэрии сылларын оҕото, сэрии тулаайаҕа Михил Федорович Кугданов Улуу Октябрьскай революция 107 сылын көрсө редакциябытыгар киллэрбит ахтыытын толору билиһиннэрэбит.
Үйэлэргэ Албан аат — Улуу Октябрьскай революцияҕа
2024 с. Улуу Октябрьскай революция 107 сылын туолла. Билиҥҥи былаас ити улахан историческай суолталаах бэлиэ түгэни ахсарбатар да, боростуой норуот баҕатын аахсарыгар тиийэр. Уонна, хайа, Улуу Октябрьскай Революция буолбута Бүтүн Аан дойду үрдүнэн суолтата улахан: бүтүн прогрессивнай дьон-аймах общественнай-политическай олоҕор улахан хамсааһыны оҥорбута. Аан дойду норуоттарын олохторугар-дьылҕаларыгар улахан үчүгэй уларыйыылары аҕалбыт Улуу Октябрьскай революция 107 сыла кинилэр общественнай-политическай олохторугар сүрүн событиенан буолуоҕа. Сөпкө этэллэр: “Только пигмеи, мракобесы и политические карлики не могут заметить значение Великого Октября”, — диэн. Билиҥҥи былаас итини бэлиэтээһини туох сатанарынан
мэһэйдэһэ сатыаҕа. Онно сөптөөх дьон көстүөхтэрэ Улуу Октябрь сырдык идеяларын хараардарга уонна, була сатыы-сатыы, сымыйанан, онно суоҕунан үөҕэллэрэ, кириитикэлииллэрэ – ити тус бэйэлэрин быһыылара-майгылара.
107 сыл буолла «Аврора» крейсер ытыытынан XX үйэ Аан дойдуга биир саамай улахан суолталаах Улуу Октябрьскай Революция кыайбыта. Онтон ыла Кыһыл Знамя аннынан бүттүүн үөрэхтээһин ситиһиллибитэ, дойду экономиката, науката уонна культурата сайдыбыта. Революция иннинэ Саха сирэ үөрэх-сайдыы диэни билбэккэ олорбута. Хас тыһыынча киһиттэн иккиэйэх эрэ киһи ааҕар-суруйар кыахтааҕа. Советскай былаас сылларыгар сир ахсын оскуолалар, хас да техникум, училище, педагогическай институт аһыллыбыттара, наука сайдан барбыта. Дьон бүттүүн үөрэхтэммитэ.
«Өксөкүлээхтэн саҕалаан, саха урукку олоҕун эттэринэн-хааннарынан билбит суруйааччылар Өктөөп иннинээҕи олоҕу хайдах көрдөрөллөрөй?», — диэн ыйытыы биэриэҕиҥ. Эппиэтэ бу баардыы ойууланан көстөр: көмүлүөк оһох уота имик-самык сырдатар, муостата суох, эркиннэрин чэҥэ килэдиһэн көстөр туруорбах балаҕан. Балаҕаны кытта холбуу тутуллубут, ыыр-дьаар сытынан аҥылыйа турар хотон. Лаҕыр буолбут даба ырбаахылаах, холто буолбут хомуһуол сонноох, мыыланы билбэтэх догдоко түнэ сонноох, көкөйбүт үүс бэргэһэлээх (Өксөкүлээх тылл.), биитэр торбос, кулун тириитэ сонноох олороллор. Утуйар нэк таҥастарын дуомун салааскаҕа соспут умнаһыттар, кыра оҕо сирдьиттээх хараҕа суохтар, хамнаһа суох хамначчыттар… Оттон Эрилик Эристиин баайдар илиилэриттэн өлбүт «Хачыгырын», атын да сэһэннэрин, кэпсээннэрин, Амма Аччыгыйа «Сааскы кэмин», Суорун Омоллоон «Сайсарытын», «Аанчыгын», Күндэ «Доромооннооҕун» аахпыт киһи саха дьоно Өктөөп иннигэр инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан эрэ олороохтообуттарын хайдах умнуой!? Ол эстэн быстан эрэр саха дьонун хараҥаттан сырдыкка аҕалбыт, быыһаабыт Улуу Өктөөп суолтатын хайдах мэлдьэһиэххиний!
1917 сыллааҕы алтынньы 25 (сэтинньи 7) күнэ, саҥа үйэни саҕалаабыт Улуу Октябрьскай революция кыайбыт күнүнэн киһи аймах историятыгар киирбитэ. Кыайбыт Пролетариат, советскай былаас киин органнарын тэрийэн баран, саҥа, социалистическай государствоны тэрийиигэ эрэллээхтик киирбитэ. Онон Ленин партиятын сүҥкэн теоретическай, политическай уонна тэрийэр үлэтэ 1917 сыл алтынньыга Улуу кыайыынан түмүктэммитэ. Ол кыайыы бүтүн Аан дойду үрдүнэн киһи-аймах историятыгар саҥа эраны — капитализмы эһии, коммунизмы туругурдуу эратын кэрдииһэ буолбута.
Россия помещиктара уонна капиталистар былаастара, баайдара-дуоллара былдьаммытын кытта эйэлэһиэхтэрин баҕарбатахтара. Хайы үйэ 1917 сылга хаста да Советскай былааһы суулларарга соруна сылдьыбыттара. Урукку режимы чөлүгэр түһэрээри, капитализмы төттөрү эргитээри. Аан дойду империализма Совет республикатын утары аһаҕас интервенцияны саҕалаан уонна ис контреволюцияны, гражданскай сэриини күөдьүтэн, Советскай былааһы утары охсуһууга күүстэрин бииргэ холбообуттара.
1918 сыл сайын немец сэриилэрэ Украинаны уонна Беларуссияны ылбыттара. Англичаннар уонна американецтар хоту — Мурманскайга уонна Архангельскайга сүөкэммиттэрэ. Франция сэриилэрэ Чернай муора кытыытын — Одессаны, Севастопольы уо.д.а. ылаталаабыттара. Япония, Америка сэриилэрэ Дальнай Востогу былдьаабыттара. Атын дойдулар талабырдьыттара уонна үрүҥ гвардеецтар Крымҥа, Кавказка, Орто Азияҕа, Сибииргэ хаһаайынныыллара. Советскай дойдуга ыар кэм кэлбитэ. Төгүрүтүллүбүт кириэппэс кэриэтэ буолбута.
Кини ис контреволюцияны уонна атын дойдулар сэбилэниилээх интервенцияларын утары тэринэн сэриилэһэргэ тиийбитэ. Дойду астаах-үөллээх, сырьелаах уонна оттуктаах оройуоннарыттан быһыллан хаалбыта. Украинаны, Белоруссияны, Прибалтиканы, Молдавияны, Кавкаһы, Уралы, Сибири, Дальнай Востогу өстөөхтөр ылбыттара. Суостаах-суодаллаах күннэргэ дойду үрдүнэн В.И. Ленин ыҥырыыта дуораһыйбыта: «Социалистическай Ийэ дойду кутталга киирдэ!». Рабочайдарга, саллааттарга, бааһынайдарга туһаайан Ленин эппитэ: «Биһиги дойдубут эмиэ сэриигэ хаптарда, билигин революция түмүгэ бүүс бүтүннүү бу сэриигэ ким кыайарыттан тутулуктаах… Суол соҕотох эрэ: кыайыы эбэтэр өлүү». Партия КК социалистическай Аҕа дойду көмүскэлин салайар бойобуой штаб буолбута. Өстөөххө утарылаһыыны тэрийиини кытта сибээстээх боппуруостары барытын Советскай правительство
итиэннэ байыаннай органнар, Киин комитетынан сирэйдэнэн, партия уопсай директиваларыгар олоҕуран уонна кини быһаччы хонтуруолунан быһаарыллара. Норуот, партия ыҥырыытын ылынан, Октябрьскай революция Улуу кыайыыларын төттөрү былдьаары дьулуспут үтүмэн тас уонна ис өстөөхтөрү утары ытык сэриигэ туруммута.
Гражданскай сэрии итиэннэ омук дойдуларын интервенциятын сылларыгар Кыһыл Армия уонна Флот бастакы кытаанах экзамены чиэстээхтик туттарбыта: ураты кытаанах усулуобуйаларга үрүҥ гвардеецтар үөрдэрин урусхаллаабыта, 14 империалистическай держава холбоһуктаах күүстэрин, сэбилиниилээх тоҕо ааҥнаан
киириилэрин төттөрү охсубута. Ол эрээри биһиги норуоппут уонна кини сэбилэниилээх күүстэригэр саамай тыйыс эриллии-мускуллуу Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар тиксибитэ. Күүстэринэн уонна хабырдарынан тэҥнэбилэ суох хапсыһыылаах киирсиигэ германскай империализм байыаннай массыынатыгар быһаарыылаах самнарыы охсууну оҥорбуттара уонна Берлин үрдүнэн Кыайыы знамятын күөрэччи көтөхпүттэрэ.
Советскай Аармыйа бэйэтин босхолонуулаах миссиятын толорбута, итиэннэ Европа уонна Азия кэккэ дойдуларын норуоттарын хабалаттан, итиэннэ кулуттааһынтан быыһаабыта. Империализм сүрүн күүстэрин утары кини уһулуччулаах кыайыылара киһи-аймах бүттүүнүн дьылҕатыгар, Аан дойдутааҕы революционнай процесс салгыы тэнийиитигэр, итиэннэ түргэтээһинигэр сүҥкэн улахан сабыдыалламмыта.
Буойуннар героизмнара, эр санаалара, кытаанах тулуурдара итиэннэ хорсун быһыылара, элбэх национальностаах сэбилэниилээх күүстэр килбиэннэрэ уонна Албан ааттара советскай дьоннор сүрэхтэригэр, социализм уонна коммунизм өлбөт сүппэт идеяларын күндүтүк санааччылар барыларын өйдөрүгэр үйэ саас тухары хаалыахтара. Улуу кыайыы символын Ийэ дойду сэрии сылларыгар өлбүт бэйэтин уолаттарын уонна кыргыттарын тустарынан кэриэс өйдөбүл быһыытынан Москваҕа Кремль истиэнэтигар — «Биллибэт саллаат уҥуоҕар» итиэннэ герой-куораттарга: Киевкэ, Ленинградка, Севастопольга, Одессаҕа, Сталинградка уонна Бресткэй кириэппэскэ братскай көмүүлэргэ Албан аат хаһан да умуллубат уота умайар!
Онтон билиҥҥи былаас дьон өйүттэн-санаатыттан, улуу суолталаах датаны суох оҥороору гынар. Ол курдук, норуоттан куттанан, Өктөөп күнүн уларытан, сомоҕолоһууга кубулутта. Советскай былаас сөптөөх политиканы ыытан, кэлимсэ, булгуччулаах үөрэхтээһини киллэрэн, судаарыстыба бэйэтэ аһатан-таҥыннаран, көрөн-харайан тулаайахтары, дьадаҥылары, кыамматтары үөрэтэн, саха үөрэхтээхтэрэ, чулуу дьонноро, суруйааччылара, учуонайдара үүнэн таҕыстахтара. Өктөөп буолбатаҕа, советскай былаас туругурбатаҕа буоллар, кинилэр ханна сир өтүөх этилэрий, быстар дьадаҥы ыал ыччаттара? Бырааттыы Николай, Авксентий Мординовтар, Георгий Башарин, Владимир Новиков — Күннүк Уурастыырап уо.д.а. курдук саха үөрэхтээхтэрэ,
норуот киэн туттар дьоно кыаммат төрүттээхтэрэ.
Киһини киһи оҥорор, тэҥ бырааптыыр, үрдүктэн үрдүк идеал олоххо киириитин үтүөтэ ити буолбакка, атын туох үһүнүй? Ыраахтааҕылаах Россия үс үйэ баһылаан олорон, Аан дойду сайдыылаах капиталистическай дойдуларыттан хаалыылаах буолан, суха техникалаах Россияны Сэбиэскэй былааска туттарбыта. Онтон 70-ча сыл Өктөөп туругурбут кэмигэр, норуоту уһугуннарбыта. Кини үөрэхтээһиҥҥэ, культура уонна наука сайдыытыгар улахан сабыдыаллаах буолбута. Кыһыл Знамя аннынан бүттүүн үөрэхтээһин ситиһиллибитэ, дойду экономиката, науката уонна культурата сайдыбыта. Ити былаах аннынан Аан дойду норуотун гитлеровскай Германия баттааһыныттан босхолообута.
Ити былаахтаах коммунист Юрий Гагарин Аан дойдуга космоска бастаан суол аспыта. Советскай былаас сылларыгар оннооҕор биһигиттэн, сахалартан, төһөлөөх элбэх киһи үрдүк үөрэхтэммитэй, аата-суола киэн Россияҕа эрэ буолбакка, Советскай Союзка, Аан дойдуга тарҕаммытай. Эллэй, Семен Данилов курдук поэттарбыт хоһоонноро Кытай, Индия норуоттарын тылыгар тиийэ тылбаастаммытгара. Амма Аччыгыйа «Сааскы кэмин» Европа норуоттара бэйэлэрин тылларыгар тиийэ ааҕаллар.
Умайар уот кураан, сэрии сылларыгар дьонноро хоргуйан өлбүттэригэр Советскай былааһы буруйдааччылар бааллар. Кинилэр билиҥҥи алдьархайдаах олоххо буруйдаах баарын булбаттар. Ньир-бааччы үлэлии олорбут совхозтар, коллективнай хаһаайыстыбалар, дойду, норуот үтүмэн элбэх баайынан-дуолунан тутуллубут улахан хотоннор, мастарыскыайдар, сайылыктар, олорор дьиэлэр, эбии аһылыгы оҥорор сыахтар (АВМ) улахан алдьатыылаах сэрии эбэтэр халаан уута сотон барбытын курдук түөрэ-лаҥкы түһэн, уоруллан, алдьатыллан сытаахтыыллар. Итилэр – билиҥҥи былаас памятниктара. Дьэ, итиннэ ким эппиэтиирий?
Биһиги советскай бириэмэҕэ «Киһи киһиэхэ — доҕор, табаарыс, быраат» диэн үрдүк санаалар тутуһуллар кэмнэригэр олорбуппут. Саха оҕото ыараханнык ыарыйдаҕына Москваҕа буор-босхо баран эмтэнэрэ. Ама даҕаны билигин советскайы холуннарбыттарын иһин, сэттэ уонча сыллаах бэчээти, кинигэни, докумуону ким олоччу суох гыныаҕай. Онтон билигин, хас күн тура-тура, хайгыыр капитализмнара киһи-киһиэхэ бөрө буолар сигилитин иитэн оҥорон тураллар.
Аан Дойдуга аан бастаан үөскээбит, аан бастаан киэҥник биһирэнэн испит советскай киһини, олоҕун бүтүннүүтүн норуот дьолун иһин охсуһууга анаабыт киһини, бүгүн үөҕүү, акаары, киһиргэс курдук көрдөрө сатыыллар.
Саха киһитэ оҕо төрөөтө даҕаны: «Дьон киһитэ буолаар», «Быстыбыты салҕаар, аччыгы аһатаар, тоҥмуту ириэрээр», — диэн алҕаан оҕону көтөҕөн ылар. Саҥа ыал буолар саха ыччата туох-ханнык иннинэ эмиэ ити алгыһы истэр. Дьон туһугар олоҕу олоруу саха сиэрэ-майгыта, советскай киһи үрдүк анала буолара. Ол санааны тутуһан оннук олорбуппут, оннук үлэлээбиппит.
Биһиги биир дойдулаахпыт, киэн туттар киһибит, поэт, суруйааччы, коммунист Е.С. Сивцев-Таллан Бүрэ сөпкө этэн турар: «Дьонум иһин, дойдум иһин олохпун туох да хардата суох аныам», — диэн. Оо, өйдөөх, улуу киһи сөпкө да эппит. Онтон ордук күндү бу орто дойдуга туох баар буолуой?
Киһиттэн киһини араарыы, дьону тус-туспа ыыталааһын — бу бүтүн дойду кэскилин алдьатыы, Өктөөп, биһиги эһээлэрбит, эбээлэрбит, аҕаларбыт, ийэлэрбит идеяларын таҥнарыы, сиргэ-буорга тэпсии.
Уустук кэм кэллэ
Бу кэмҥэ сүрүн кутталынан капитализм кыайан туоратыллыбат уонна өссө дириҥээн иһэр ситимнээх кризиһэ буолар. Киһи аймахха саҥа эпоха саҕаламмытын бары дириҥник өйдүөхпүтүн наада. Бу кэмҥэ дьаарханар өрүттэр ханныктарый? Америка Холбоһуктаах Штаттара Аан дойдуга бастакы уонна улуу держава буолар балаһыанньатын сүтэрэн эрэр да, онтун билиммэт. Былааннара олоххо киирэн туолар кыахтарыттан аастылар.
АХШ салайар эргимтэтэ, ЦРУ, Голливуд, «Си-эн-эн» уонна Бүтүн Аан дойдуну хабар ооҕуй оҕус илимэ — Интернет дьону истигэн оҥорор уонна албынныыр кыахтара улам мөлтөөн иһэр. Ол иһин дьаныһан туран саҥа стратегияны толкуйдаан оҥорон олоххо киллэрэ сатыыллар, ол биһиги дойдубутугар аһара кутталлаах. Чуолаан, ити туһунан «Новое оружие глобалистов» диэн саҥа үлэтигэр КПРФ КК бэрэссэдээтэлэ Г.А. Зюганов этэр. Онно кини буола турар саҥа событиелар ис хоһоонноро НАТО илин диэки кэҥээн иһэринээҕэр уустуктар. В.В. Путин ООН-ҥа оҥорбут, биһиэхэ ытарчаҕа ылларар куттал баар диэбит этиитигэр болҕомтоҕутун ууруҥ.
АХШ Атлантикаҕа уонна Тихэй Акыйаан регионугар саҥа эргиэн-экономическай холбоһуктары тэрийэр. Балартан бастакыга – Россия киллэриллибит, иккискэ — Китай. АХШ мунньахтарыгар туох баар бородууксуйа хаачыстыбатын уонна Азия дойдуларын экономиката бүүс бүтүннүү тутулуктанар гына, саҥа стандартарын толкуйдаан таһаардылар.
Америка Холбоһуктаах Штаттара хайы үйэ ньиэп уонна газ Аан дойдутааҕы саппааһын аҥарын ороскуоттаатылар. Кинилэр Ближнэй Восток, Хотугу Африка норуоттарын олохторун айгыраттылар. Кинилэр транснациональнай корпорациялара үп, сырье, табаар киириитин-тахсыытын хонтуруоллууллар, научнай-техническай прогресс сайдыытыгар искусственнай харгыстары оҥороллор. Америка банкирдара тугунан да хааччыллыбат кумааҕы харчыны бэчээттии олороллор. Үс триллион доллары бэчээттээтилэр да, кризиһи кыайбатылар.
Билигин Вашингтон саҥа хардыыны оҥорор. Америка олохтообут стандартарын тутуспатах Европа фирмаларыгар накаастабылы туттар саҥа быраабыланы киллэрдилэр. Итини кытта Европа сөпсөспөтө. Германияҕа сүүрбэ сыл устата аан бастаан сүүһүнэн тыһыынча киһи бырачыас акциятыгар таҕыста. Дьон Америка дьаһайар сирэ-уота, үптэрэ, экономикалара кинитгэн тутулуктанар буолбуттарын өйдөөтө. Оннооҕор «Фольксваген» курдук массыына модун корпорацията кыайан мүччүрүйбэт хапкааныгар түбэстэ.
Биһиги дойдубутугар сыһыаннаан эттэххэ, балаһыанньа уустугуран иһиэ. Билиҥҥи Россия сүрүн иэдээнэ — оҥорон таһаарыыны уонна киһи кыахтарын сайыннарыыны мэктиэлиир национальнай стратегията суох. Дойдуга хаһан да буолбатах социальнай тэҥэ суох буолуу сыллата үрдээн иһэр. Россияҕа биирдиилээн баайдар уон бырыһыаннара национальнай баай-дуол 87 бырыһыанын бас билэллэр! Маннык иэдээннээх хайдыһыы улаатан иһэр. Нэһилиэнньэ дьадайар. Итини тэҥэ кэлиҥҥи уон сыл устата Россия миллиардердарын ахсаана уон төгүл кэриҥэ үрдээтэ!
КПРФ ыйар суола — саҥардыллыбыт социализм
Россия салалтата муннукка ыгыллыыттан тахсар ханнык да суолу тобулбата. Оттон биһиги партиябыт ол суолу тобулла. Биһиги програмнай ыйыыларбыт чаҕылхай публицистика көрүҥнээхтэр уонна политическай пропаганда ис хоһоонноохтор. Россия ресурсата суох дииллэрэ сымыйа. Кризиһи туоруурга, онтон тахсарга туох барыта баар.
Дьоҥҥо быһаарыахха, политическай утуйаан туругуттан төһө кыалларынан түргэнник тахсыахха наада диэн. Ким да кинилэр оннуларыгар дойду масштабыгар олоҕу үтүө өттүгэр тосту уларытыа суоҕа. Утуйааннаан бүтүөххэ. Дьоҥҥо таах олорон биэрбэккэ: «Туруҥ, туруорсуҥ, саҥарыҥ», — диэххэ.
Биһиги партия буоларбыт быһыытынан улахан историческай эппиэтинэһи сүгэбит. Тосту уларыйыылар буолбатахтарына, сайдыы түргэн суолун тобулбатахха, дойдубут саамай алдьатыылаах содуллаах Украинаҕа тахсыбыт курдук быһыыга-майгыга тиийиэн сөп. Ол иһин, биир өттүттэн, уопсастыбаны кытта киэҥ хардарыта кэпсэтиини ыытыахха, атын өттүттэн — утумнаахтык уонна бигэтик бэйэбит программабытын олоххо киллэриэхпитин наада. Бырабыыталыстыба дойдуну, норуот олоҕун таҥнары түһүүгэ тиэрдибит балаһыанньатын тулуйар кыах ааста диэн дьоҥҥо тиэрдиэххэ наада.
Билиҥҥи кэмнээҕи үп-экономическай политика салгыы ыытылыннаҕына, нэһилиэнньэ салгыы уонна түргэнник дьадайыа, таҥнары түһүө. Бырабыыталыстыба аһары үрдүк дохуокка нолуогу олохтууру аккаастаата. Ол гынан баран Бырабыыталыстыба биэнсийэ сааһын үрдэтэргэ уонна элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр
хапытаалынай өрөмүөннэрин гражданнарга толору сүктэрэргэ бэлэм. Дойду аҥара ыйга ортотунан 15 тыһыынча солкуобайга олорор усулуобуйатыгар итинник олох табыллыбат. Ити да харчы кэлиҥҥи сылга суолтата икки төгүл түстэ.
Маннык балаһыанньаттан тахсар суол баар дуо? «Тахсар суол баар!», — диэн биһиги эрэллээхтик этэбит. Ол — хаҥас диэки кииннэммит курс уонна саҥардыллыбыт социализм. Атын барыйааннар бары ыһыллыыга тиэрдиэхтэрэ. Ону өйдүөххэ уонна бигэтик ылыныахха наада. Саҥардыллыбыт социализм — биһиги талан ылбыт историческай суолбут. Бу ыктарыыттан, ыһыллыыттан-тоҕуллууттан тахсар дьиҥнээх суол.
Аҕа дойдуну быыһыырга хардыылар
Ытыктабыллаах табаарыстар! Дойдуга бүрүүкээбит кризиһи кыайар туһугар утарыласпакка биэс хардыыны оҥоруохтаахпыт.
Бастакы хардыы: дойдубут сайдыытын программатын олоххо киллэрии. Биһиги маннык программаны оҥорон киллэрдибит. Хас биирдии пууҥҥа сокуону оҥорор көҕүлээһин бырайыактара оҥоһулуннулар. Бу киллэрэр этиилэрбит олоххо киирэллэрин ситиһии — биһиги сорукпут буолар.
Иккис хардыы: Россияҕа норуот итэҕэйэр Бырабыыталыстыбата баар буолуохтаах. Биир да партия дойдуну кризис оборчотуттан соҕотоҕун таһаарар кыаҕа суох. Үлэҕэ төһө кыалларынан элбэх чиэһинэй, киэҥ билиилээх, профессиональнай специалистары тардыахха наада. Биһиги сорох табаарыстарбыт бу идеяны миэстэтигэр ситиһиилээхтик олоххо киллэрэллэр. Сүрүннээн бу идеяны дьоҥҥо быһааран, өйдөтөн, Сергей Георгиевич Левченко элбэх киһи өйөбүлүн ылбыта.
Үһүс хардыы: олигархтар бас билиилэрин национализациялааһын. Инньэ гымматахха дойду тутуһан иһэр бу иэдээннээх курсун уларытар уонна промышленноһы сөргүтэр кыаллыа суоҕа. Национализациялааһыны ыытарга норуот киэҥ, дьиҥ өйөбүлэ наада. Дьэ манна Норуот референдумун ыытыы боппуруоһа туран кэлэр. Сотору кэминэн дьону ордук туох боппуруос, кыһалҕа долгутарыгар ыйытыктары ыытыахха наада.
Төрдүс хардыы: советскай кэминээҕи норуот былааһын тилиннэрии усулуобуйатын быһыытынан норуот хонтуруола. Россияҕа эргиллэн кэлэн 1917 сыллаахха муус устар ыйга Ленин биллэр этиитин өйдөөҥ кэлиҥ эрэ. Онно партия лидерэ: «Былааһы — Сэбиэккэ» уонна «Рабочай хонтуруол» диэн икки сүрүн тезистэри туруорбута. Дойдуну тилиннэрии, саҥардыы соруктарын быһаарыыга итинник быһаччы этии саамай сөптөөҕүн история дакаастаабытын бары бэркэ билэбит.
Бэһис хардыы: дьиҥ социальнай судаарыстыба. Ол аата хайдаҕый? Бүгүн былаас эргимтэтигэр үлэлиир, сылдьар дьон биһиги социальнай судаарыстыбаҕа олорорбут туһунан сылайбакка этинэллэр. Төрүт Сокуоммутугар итинник да суруллан турар. Ол эрээри кэлэр сыллааҕы бюджеты көрүөҕүн эрэ. Бюджет ороскуоттанар чааһа 510 миллиард кыччатылынна. Ханнык ыстатыйалар суоттарыгар? Социальнай программалары үбүлээһин 155 миллиард, үөрэхтээһин — 57, салгыы онтон да атын, норуот олоҕун чэпчэтэргэ туһаайыллар салаалары үбүлээһин кыччатылынна. Итиннэ туох социальнайа баарый? Баайдар, олигархтар интэриэстэрин хааччыйар, кинилэр интэриэстэрин өрө тутар, дьиҥ буржуазнай судаарыстыба. Ол иһин биһиги быыбар иннинээҕи программабыт сүрүн лозуна «Уорбакка эрэ — сайыннарыахха!».
Көҕүлээһиннэр бастакы блоктара үпкэ сыһыаннаах. Эһиэхэ судаарыстыба харчыта-үбэ суох дииллэрин итэҕэйимэҥ, дьиҥэ оннук буолбатах. Бюджет 9 триллионтан тахса үбэ омук, сүрүннээн, Америка сыаналаах кумааҕыларыгар инвестиция быһыытынан угуллубута. Бу үлүгэрдээх үп саатар үс гыммыттан биирэ оҥорон таһаарыыга, социальнай эйгэҕэ угуллара эбитэ буоллар, төһөлөөх көдьүүстээх буолуо этэй. Ол гынан баран Бырабыыталыстыба бу тиэмэҕэ кэпсэтиэн да баҕарбат.
Прогрессивнай подоходнай нолуогу киллэрэн элбэх боппуруоһу быһаарыахха сөп. Европаҕа бу нолуок 35%-тан 53%-ҥа диэри кээмэйдээх. Америкаҕа чуут кыра. Бразилияҕа уонна Кытайга 27-30%. Бырабыыталыстыбаҕа этэбит, саатар, бу сыыппараларга тирэниэҕиҥ. Хааһынаҕа 4-5 триллион үп эбиллиэ этэ. Ол тирээн турар улахан
кыһалҕалары, проблемалары быһаарарга кыах биэриэ этэ.
«Сэрии оҕолоро». Мөлүйүөнүнэн бэтэрээннэр биэнсийэлэрэ — 10 тыһыынча солкуобайтан кыра. Кинилэргэ кэлэр квитанцияларга хапытаалынай нолуокка балтараа тыһыынча солкуобайдаах төлөбүр ирдэнэр. Ити кэнниттэн өссө коммунальнай төлөбүргэ кырата 4 тыһыынча солкуобайы төлүөхтээх. Түмүгэр биэнсийэтиттэн ыйга
олороругар 3-4 тыһыынча хаалар. Бу харчыга бэтэрээн 1 эмп ыллаҕына, бу киһи аһыырыгар туох да хаалбат. Бу сааһын тухары судаарыстыба, дойду туһугар үлэлээн кэлбит киһи биэнсийэтэ. Кини дьиҥ олоҕо. Баай дойдуга оҕо саастарын Гитлергэ былдьаппыт дьон кырдьар саастарыгар маннык ыарахан олоххо тиийдилэр!
Биһиги «Былаас партиятыгар» санаабытын салгыы тиэрдэрбит наада. Дойду 12 мөлүйүөн биэнсийэлээхтэрэ кинилэргэ уталытыллыбакка оҥоһуллуохтаах өйөбүлү ылалларыгар кинилэри куоластатыахха наада. Оттон бүгүҥҥү күннээххэ былаас банкирдары өйүүргэ икки триллионы начаас булар, ол гынан «сэрии оҕолорун» өйүүргэ 140 мөлүйүөнү кыайан булбат. Харчы суох үһү.
Бүгүҥҥү кыһыл Октябрь, социализм идеяларын, норуот былааһын таҥнаран биэрбэтэх кытаанах, эрэллээх илиигэ — дьиҥнээх коммунистарга бааллар. Кинилэр биирдэ дойду, норуот интэриэһин туһугар биэрбит андаҕардарыгар бэриниилээхтэр.
Билигин кинилэр ити идеялары көмүскээн, кыһыл былааҕы кытта пикеттэргэ, забастовкаларга тахсаллар. Боростуой дьону кытта ити былаах аннынан бырааһынныыктааҕы колонналарга хаамсаллар. Ол эрээри Өктөөп идеята саҥалыы күүдэпчилэнэр, Өктөөп өрөгөйдөөхтүк бырааһынньыктанар кэмнэрэ кэлиэхтэрэ. Биһиги көлүөнэ дьоно, баҕар, оннук кэмҥэ тиийиэхпит суоҕа. Онтон эдэрдэр хаһан эрэ Өктөөп үөрүүлээхтик бэлиэтэнэр кэрэ кэмнэрин көрсүөхтэрэ. Онно биһиги эрэнэбит.
Михил Федорович Кугданов,
СӨ үтүөлээх учуутала, СӨ Бочуоттаах бэтэрээнэ, Нам улууһун, Бөтүҥ нэһилиэгин Ытык киһитэ,
кырдьаҕас коммунист, «Партийнай килбиэн» уордьан кавалера.