1961 сыллаахха муус устар 12 күнүгэр аан бастакытын куйаарга Юрий Гагарин тахсыбыта. Кини Байконур космодромуттан «Восток-1» хараабылынан, оччолорго биллибэт эйгэҕэ, киэҥ куйаарга 1 чаас 48 мүнүүтэ устата сылдьан Сэбиэскэй сойуус геройа буолбута.
Ити сылтан ыла куйаары дириҥэтэн чинчийиини күн бүгүнүгэр диэри ыыталлар. Бу бэлиэ күҥҥэ Космос туһунан киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэллэр. Ордук оҕолорго, ыччакка аналлаах тэрээһиннэр буолаллар. Космонавтика сайдыытын билиһиннэрэр куруһуоктар үөрэнээччилэр болҕомтолорун тардар. Ол курдук, Намнааҕы «КубИТ» оҕо технопаркатын педагога Роман Рехлясов «Ракетомоделирование» уонна «Автомоделирование» куруһуогар оҕолору дьарыктыыр.
Роман Степанович 2015 сылтан оҕо научнай-техническэй айымньытын киинэ эрдэҕиттэн оҕолору ракетомоделированиеҕа уһуйар. Билигин педагог 30-тан тахса үөрэнээччини хабан дьарыктыыр. Оҕолор үһүс кылаастан саҕалаан сылдьаллар, куруһуок программата 3 сыллаах. «Онтон салгыы дьарыктаныан баҕалаах оҕолор бааллара киһини үөрдэр. Билигин 7-с кылаас буолбут оҕолор дьаныһан туран бэһис сылларын сылдьаллар», — диэн педагог этэр.
Техническэй дьарык буолан уһуктаах, сытыы тэриллэрэ, араас састааптаах килиэйдэрэ, ракета моделын көтүтэр кытаанах уматыктара элбэх. Онон бастаан саҕалыылларыгар үөрэнэр миэстэҕэ бэрээдэктээх, туттар тэрилгэ сэрэхтээх буолуу быраабылаларын, туттар матырыйаалларын билсэллэр. Космоска көтүү, ракетаны оҥоруу историятын сайдыытын, линейка арааһынан туттарга, чертеһу, масштабы ааҕарга, геометрическай быһыылары билэргэ, күн-дьыл туругун анаарарга үөрэнэллэр.
Быраактыка чааһыгар бастаан боростуой чертежтан ракета куорпуһун мээрэйдээн бэйэлэрэ оҥороллор, оттон уустук быһыылаах чааһын киэптэн түһэрэн ылаллар. Ол кэнниттэн көтүтэргэ аналлаах кытаанах уматыктаах микрореактивнай двигатель олордорго ис тутулун бэлэмнииллэр. Куруһуок оҕолоро үс сыл устата дьарыктанан S6A кылаастаах ленточнай, парашютнай (S3A), ротошют (S8A), ракетоплан (S4B, S5A, S4, S5) көрүҥнэрин моделын оҥорон кыырай халлааҥҥа көтүтэллэр.
Роман Рехлясов, «КубИТ» оҕо технопаркатын педагога: «Ракетомоделирование куруһуогар дьарыктанар оҕолор билиилэрэ кэҥиир, мээрэйи харахтарынан көрөн быһаарар дьоҕурдара, илиилэрин моториката сайдар, инструменнары, матырыйааллары сөпкө туттарга, туһанарга үөрэнэллэр. Модель чэпчэки ыйааһыннаах, бөҕө-таҕа буолуохтаах, онон бэйэбит толкуйдаан араас ньыманы тобулабыт. Туттар матырыйаалларбытын Дьокуускайтан «Хобби Центр» маҕаһыынтан атыылаһабыт, ол эрээри онно барыта баар буолбатах. Ол иһин, холобура, парашюту оҥорорго полиэтиленовай уонна ультра-прочнай пленкалары туһанабыт, киэптэри уһанар станокка бэйэбит оҥоробут, араас деталлары пенопластан кыһан таһаарабыт.
2015 сыллаахха аан бастаан бу куруһуокка дьарыктаммыт оҕолорбут ахсынньы 10 күнүгэр көтүппүт ракеталарыттан ордук табыллан көппүт моделы билигин оҕолорго холобур быһыытынан көрдөрөбүн. Оччолорго ол ленточнай моделы 5 кылаас үөрэнээччитэ Алик Никонов оҥорбута.
Билигин хайысхабыт киэҥ, ол курдук, ракетомоделированиены таһынан квадрокоптеры көтүтүүнэн, автомоделированиенан, араадьыйа нөҥүө айанныыр массыынаны салайарга дьарыктаналлар, күрэхтэһиилэргэ кытталлар. Ордук кэтэһиилээҕэ, долгутуулааҕа оҥорбут моделларын көтүтүү уонна хамсатыы буолар. Онтон оҕолор дуоһуйууну ылаллар, сыыһаларын-халтыларын быһаарынаннар инникитин өссө тупсаран оҥорорго дьулуһаллар. Куруһуокка дьарыктаммыт выпускниктар армияҕа сулууспалыырбытыгар, тус да олохпутугар, техниканы өрөмүөннүүргэ туһалыыр диэн билинэллэр. Сибээс техникумугар, техническэй, инженернэй идэҕэ үөрэнэр устудьуоннар эмиэ олус туһалааҕын этэллэр.
Улууспут оскуолаларыгар үлэ уонна технология учууталлара бэйэлэрин баҕаларынан ракетомоделированиеҕа эбии дьарыгы ыыталлар. Ол курдук, Намнааҕы 1-кы №-дээх оскуолаҕа Максим Иванов, Хатырыкка Михаил Лукин, Түбэҕэ Алексей Сивцев, Намнааҕы гимназия, Затон орто оскуолатын учууталлара утумнаахтык дьарыктыыллар».
Ааспыт сылга Роман Степанович технология учууталларыгар анаан S6А уонна S3А кылаастаах ракета моделын оҥорууга маастар-кылааһыгар 1 Хомустаах, Үөдэй, Салбаҥ оскуолатын учууталлара сылдьан олус интэриэһиргээбиттэр, методическай матырыйаал ылбыттар.
«КубИТ» оҕо технопарката көҕүлээһининэн Космонавтика күнүн чэрчитинэн төрөөбүт дойдуга бэриниилээх буолууга, Россия норуотун ситиһиитинэн киэн туттууга аналлаах ракета моделларын халлаан киэҥ куйаарыгар көтүтэр улуустааҕы күрэхтэһии тэрийэр үгэстээхтэр.
Семен Аргунов